De la société du texte à la société du référent; lecture duchetienne de Peur et Tremblement de Gholamhossein Sâédi

نقد جامعه شناختي پيوستگي هاي موجود بين ادبيات و بافت اجتماعي را مورد مطالعه قرار مي-دهد. اين رويكرد نقادانه كه در سال هاي 1960 شكل مدوني به خود گرفت، در صدد اين است كه واقعيت اجتماعي را از خلال متن ادبي نشان دهد. تا به امروز، در حوزه ي نقد جامعه شناختي ادبيات، چشم اندازهاي متعدد و رويكردهاي متنوعي وجود داشته است، از آن ميان نظريه ي كلود دوشه، كه بيش از ساير بيش از ساير خرده نظريه ها معطوف به مطالعه ساختار متن است. از نظر دوشه، نقد جامعه شناختي نوعي تحليل جامعه-معناشناختي متن ادبي است كه هدفي جز بازشناخت جامعه ي خاستگاه اثر ندارد. ادبيات معاصر ايران كه تغييرات تاريخي-اجتماعي متعددي را از سر گذرانده، محصول قلم نويسندگاني است كه عموما به خلق آثاري ملهم از واقعيت اجتماعي پرداخته اند. غلامحسين ساعدي يكي از اين نويسندگان معاصر است كه بخش قابل توجهي از آثارش برگرفته از واقعيت هاي شرايط اجتماعي-سياسي تاريخ معاصر ايران است. مقاله ي حاضر درنظر دارد با استفاده از نظريه ي جامعه متن كلود دوشه به بررسي ژرف ساخت-هاي اجتماعي متن ترس و لرز اثر غلامحسين ساعدي بپردازد. همچنين با تكيه بر مفاهيم تحليلي خوانش دوشه اي نظير جامعه ي مرجع و جامعه نگار، برآنيم تا مختصات جامعه ي واقعي نويسنده را از متن استخراج كرده و به توجيه استراتژي هاي زيبايي شناختي، مضموني و صوري نويسنده در متن بپردازيم.

Née dans les années soixante, la sociocritique cherche à faire sortir le réel social à travers le texte littéraire. De nombreuses perspectives ont été ouvertes par des sociocritiques, parmi lesquelles, celle de Duchet semble la plus textuelle. Pour lui, la sociocritique est plutôt une analyse socio-sémiotique du texte littéraire. La littérature contemporaine d’Iran, influencée par les changements sociaux multiples, est le produit de la plume des écrivains qui ont toujours tenté de rédiger des œuvres inspirées, dans la plupart du temps, du réel social. Gholamhossein Sâédi est l’un des écrivains contemporains dont les œuvres sont considérablement influencées par les conditions socio-politiques de l’époque. Cet article a mis à contribution la méthode sociocritique de Claude Duchet afin de traiter les infrastructures socio-textuelles de Peur et Tremblement de Gholamhossein Sâédi. Nous chercherons donc, dans cette optique, à dégager dans le texte les traces de la société réelle de l’écrivain dans le but de mieux justifier ses stratégies esthétique, thématique et formelle. En effet, en pénétrant dans l’univers du texte, nous étudierons cette re-présentation du réel social. Pour ce faire, nous avons étudié le texte selon les concepts analytiques de Duchet tels société du texte, société du référent et sociogramme.