Mîr Dâmâd’ın Hudûs-i Dehrî Kavramı: Safeviler Dönemi İran’da Tanrı-Âlem İlişkisi İle İlgili Çalışmalara Bir Katkı

Nasıruddin et-Tûsî (öl.1274) döneminden itibaren felsef kelam, Şiilik içinde gelişmiş ancak en yüksek noktasına Safevi döneminin İsfahan Okulunda ulaşmıştı. Seyyid Muhammed Bakır Mîr Dâmâd (öl.1040/1631- 32) Safevi İran’ında büyük öneme sahip son derece yenilikçi bir flozofkelamcı idi. Onun en ünlü fakat aynı derecede tartışmalı teorisi, İbn Sina’dan sonra sonsuz olarak kabul edilmiş Akılların ve semavi kürelerin “yaratılmışlığı” ile ilgili olup hudûs-i dehri veya mutlak ya da salt hudûs olarak isimlendirilir. Son zamanlarda, birçok araştırmacı bu teori hakkında yazmıştır. Fakat konuyu ele alış biçimleri ya çok kısa ya da bazen çok tatmin edici olmadığından hudûs-i dehri konusunu daha ayrıntılı işlemek üzere seçtim. Bu makale, herkesin bildiği gibi zor ama büyüleyici doktrin hakkında merkezi konuları ele alıp analiz etmeye ve tarihsel ortamını da göz önünde bulundurarak gerçek anlamını açıklamaya çalışacaktır.