ابوحيان التوحيدي بين النزعه العقليه والاتجاه الصوفي

ابوحيان توحيدي را همگان به عنوان اديب و فيلسوفي مي‌شناسند كه به زيبايي وبا دقت فراوان ديدگاه‌ها، رويكردها وحلقات فلسفي قرن چهارم را - عمدتاً در عراق عرب وعجم- روايت كرده است. آثار برجسته وي از قبيل الامتاع والموانسه والمقابسات به خوبي گوياي قوت فلسفي وابداع ادبي اوست. از ابوحيان توحيدي چهره ديگري نيز به تصوير كشيده شده است كه نشانگر تمايلات ونگرش‌هاي صوفيانه است. مهم‌ترين كتابي كه اين تصوير را ارايه مي‌كند الاشارات الالهيه است كه نثري بلند ومضاميني عارفانه وعاشقانه دارد. برخي در انتساب اين كتاب به وي ترديد كرده‌اند اما اغلب برآنند كه اين اثر تراويده ذهن وجان وقلم توحيدي است. آناني كه وي را داراي گرايش‌هاي صوفيانه دانسته‌اند احياناً خواسته‌اند زندگي وي را داراي دو مرحله عقلي وعرفاني معرفي كنند، حال آنكه به نظر نگارنده، توحيدي هم در آثار فلسفي‌اش نگاهي قهر‌آميز به عرفان وتصوف ندارد وهم در آثار عرفاني‌اش در ستيز با عقل وعقل‌گرايي نيست. در اين مقاله، با رويكرد وصفي و تاريخي ضمن بيان شواهد انتساب اين كتاب به توحيدي، مضامين ورهيافت‌هاي عرفاني آن مورد بررسي قرار گرفته ونشان داده شده است كه همان ابوحيان عقل‌گرا وانسان‌گرا با حفظ همان هويت، در كتاب الاشارات در قالب ابوحيان معناگرا وخداجو تبلور يافته است.

Abu Hayyan al- Tawhidi is often known as a writer and philosopher who beautifully and attentively narrated the 4th century viewpoints, approaches and philosophical chains – both Arabs and non-Arabs. His most prominent work such as Al-Imta val Mavaniseh va -Maqabesat tells his philosophical power and literary innovations. From, Al-Tawhidi, another face is sketched that indicates his inclination and outlook towards Sufism. The most important book highlighting his Sufi image is Al-Isharat al-Ilahiyeh that is a collection of long prose with mystic topics. In relation to this book, he has faced some criticism but majority of people believe that the work is outcome of his own mind and pen. Those who consider Tawhidi of being inclined towards Sufism have tried to introduce his life into two stages of rationalism and mysticism. However, it seems, in his philosophical works, al-Tawhidi doesn’t have furious outlook towards mysticism and even in his mystic work he does not fight with intellect and rationality. With the aim to describe relationship of this book with Tawhidi, the current research has tried to study mystic topics and approaches and indicated that same rational and humane Abu Hayyan, with preserving his identity, in the book al-Isharat, crystallized as idealist.