1149

مطالعه هيدرولوژي خليج گرگان

پورصوفي، طاهر

حسن ذاتي، آتنا ، همكار طرح , محمدقلي پور، محمود ، همكار طرح , سا، آزرم ، همكار طرح , محمدناظمي، الهيار ، همكار طرح

1395

وزارت‌ جهاد كشاورزي‌ - سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور – مركز تحقيقات ذخائر آبزيان آبهاي داخلي

• خليج گرگان بزرگترين خليج ، در درياي خزر بوده و در جنوب شزقي درياي خزر و در جهت شرق به غرب امتداد دارد. به طور كلي تمام تبادلات آب خليج گرگان با درياي خزر از طريق مجراي آشوراده صورت مي پذيرد. بنابراين ويژگي هاي آب و رسوبات خليج گرگان به شكل قابل توجهي با خصوصيات آب و رسوبات سواحل جنوبي درياي خزر شباهت دارد. •يكي از خصوصيات مهم اقليمي مناطق ساحلي و مجاور دريا الگوي امواج مي باشد ، الگوي امواج هر منطقه متأثر از الگوي باد آن منطقه است. در خليج گرگان 6/56 درصد از اوقات سال هوا آرام بوده و باد نمي وزد. باد غالب سالانه با 95/8 درصد وقوع از غرب بوده و پس از آن بادهاي شمال غربي با درصد وقوع 8/7 درصد بيشترين درصد وقوع را در سال دارند. (رحيمي پوراناركي و همكاران ،1385). •در منطقه ورودي خليج گرگان ( خارج خليج)، حداكثر ارتفاع امواجي كه به ساحل مي رسند 5.5 متر با پريود 10 ثانيه و جهت شمال غربي با دوره بازگشت 100 سال است. و حداقل آن داراي 3.35 متر ، پريود 7.85 ثانيه جهت شمال و با دوره بازگشت 20 سال مي باشد.(رحيمي پوراناركي و همكاران ،1385). •با توجه به گلموج بدست آمده براي منطقه خليج گرگان ، حداكثر ارتفاع موج 0/8 متر بر ثانيه در جهت غرب مي باشد. •مدتوفان از اصلي ترين عوامل تغيير تراز آب در مناطق كم عمق ساحلي مي باشد. در طي سال آبي 87-88 در ايستگاه هاي بندر انزلي، بندر نوشهر ، بندر صدرا و آشوراده به ترتيب 28، 46، 30 و 49 تراز طوفاني بيش از 10 سانتي متر رخ داده است كه بالاترين تراز ارتفاعي در ايستگاه تراز سنجي آشوراده معادل 69 سانتي متر بوده است. در اين ايستگاه 49 تراز توفاني رخ داده است، كه بالاترين مد به ارتفاع 69 سانتي متر و پايين ترين آن 11 سانتي متر بوده است •خطوط هم ارتفاع خيزآب طوفان دريايي در جنوب شرقي درياي خزر با حداكثر سرعت باد غربي 30/888 متر بر ثانيه ، 1/08 متر مي باشد. همچنين ، مقادير ارتفاع خيزآب توفان دريايي در خليج گرگان با سرعت 8 متر بر ثانيه بسيار اندك برآورد گرديد. •از آنجا كه الگوي جريان عمومي در درياي خزر پاد ساعتگرد مي باشد، لذا در منتهي اليه شرق درياي خزر در سواحل جنوبي ( جنوب شرق دريا ) به دليل وجود خليج گرگان بخشي از اين جريان به طرف خليج منحرف شده و بر جريان هاي درون خليج تأثير مي گذارد.(پورمندي يكتا ،1385). •شكل جريان در خليج گرگان داراي الگوي چرخشي و به صورت ساعتگرد مي باشد. جريانات موازاي سواحل شبه جزيره ميانكاله ، پس از ورود به داخل خليج گرگان ، جزيره آشوراده را دور زده و به سمت غرب حركت مي كنند . علت اين را مي توان هندسه مرزهاي خشكي خليج در بخش جنوب شرقي ذكر كرد كه باعث چرخش در حدود 90 درجه اي جريان ها شده است. •حداكثر سرعت هاي سطحي جريان با مقدار 32 سانتي متر بر ثانيه به مركز دهانه خليج گرگان مربوط است ، حداكثر سرعت هاي مياني با مقدار 46 سانتي متر بر ثانيه به 3 كيلومتري شمال دهانه خليج (خارج از خليج) و حداكثر سرعت هاي عمقي با مقدار 40 سانتي متر بر ثانيه به به 3/5 كيلومتري جنوب غربي دهانه خليج (داخل خليج ) مربوط بوده است(واحد زنجاني حبيبي ،1380). •مقادير سرعت جريان آب براي خليج گرگان به طور ميانگين 0/8 – 0/1 متر بر ثانيه برآورد شده است در اثر تابش امواج در جهت شمال ، شمال غرب و غرب ، جريان هاي ساحلي به سمت دهانه خليج ايجاد مي شود كه اين جريان ها باعث انتقال رسوبات به سمت دهانه خليج مي شوند. با افزايش رسوبگذاري در قسمت شرق شبه جزيره ميانكاله (سمت دهانه ورودي ) و همچنين وجود نيزار در اين بخش از سواحل منطقه ، اين قسمت از زبانه ماسه اي تثبيت شده و همين امر در ايجاد و افزايش طول اين زبانه ماسه اي موثر است(واحد زنجاني حبيبي ،1380). •رودخانه هاي گرگانرود در قسمت شمالي و قره سو در بخش جنوبي دهانه ورودي خليج گرگان به عنوان منبع آورد رسوب از خشكي مطرح هستند. •بافت رسوبي منطقه خليج گرگان شامل چهار گروه اصلي رسوبات ماسه اي، گلي، گل-ماسه اي و ماسه گلي مي باشد. بافت اين رسوبات تحت كنترل فرآيندهاي هيدروديناميكي و برخاستگاه آنها شكل گرفته است. در سواحل شمالي و جنوبي شبه جزيره ميانكاله به لحاظ برخورد امواج و جريانهاي پرقدرت رسوبات داراي بلوغ بافتي مناسبي هستند و ذرات ريز دانه خود را از دست داده و كاملاً جور شده هستند، لذا بافت غالب آنها ماسه اي، ماسه سيلتي و بعضاً سيلتي مي باشد. بافت رسوبات ساحلي شمالي جزيره كاملاً ماسه اي است، ليكن رسوبات ساحل جنوبي به لحاظ تداخل با رسوبات ريز دانه، دامنه اي از بافت هاي ماسه گلي، گل ماسه اي و بالاخره ماسه اي دارد. رسوبات ماسه اي بستر غربي خليج گرگان كه بافت ماسه اي دارند، در واقع زبانه هاي ماسه اي بسيار قديمي سازنده شبه جزيره هستند كه هم اكنون در زير آب قرار دارند •رسوبات از مصب دلتاهاي گرگانرود تا قره سو همگي داراي بافت گلي مي باشند. دامنه رسوبات بسيار ريز دانه و گلي تا 10 كيلومتري ساحل شرقي و رودخانه قره سو ادامه دارد. اين رسوبات از مصب قره سو در شرق به طرف غرب خليج كه زبانه هاي ماسه اي مغروق وجود دارند به تدريج درشت دانه تر شده اند. اين روند نشان از كاهش تاثير رسوبات رودخانه اي به طرف غرب خليج دارد. •در پروفيل طولي خليج گرگان ، توزيع اندازه رسوبات بدين صورت مي باشد كه ميانگين رسوبات از 7 تا 7/5 في در شرق به طرف غرب درشت دانه تر شده و به 2 تا 2/5 في افزايش يافته ، در انتهاي آن در نقاطي كه انرژي محيط كم است ، مجددا ريز دانه شده و به 4 في در بخش جنوبي و 7 في در بخش شمالي خليج گرگان مي رسند. •دو مجموعه رسوبات از لحاظ جورشدگي در خليج گرگان وجود دارد . مجموعه رسوبات خوب تا بسيار خوب جور شده كه عمدتا به رسوبات ساحلي شمالي شبه جزيره ميانكاله و زبانه هاي ماسه اي مغروق در دهانه خليج و انتهاي غربي خليج محدود مي شوند. و رسوبات با جورشدگي بد تا بسيار بد كه مربوط به رسوبات بستر خليج گرگان كه داراي بافت غيرماسه اي مي باشند ، هستند. اين رسوبات از نظر بلوغ بافتي نابالغ بوده و در خود مقادير مختلفي از ذرات در اندازه هاي ماسه،سيلت و رس دارند. •نرخ رسوبگذاري با استفاده از روش سرب 210 ، 1/34 ميلي متر در سال مي باشد. بر اين اساس هر 500 سال ، به مقدار 70 سانتي متر از عمق خليج گرگان كاسته مي شود. در نتيجه از آنجايي كه حداكثر عمق اين خليج 4 متر است ، اين مقدار رسوبگذاري در يك دوره ميان مدت و بلند مدت مي تواند صدمات قابل توجهي به اكوسيتم وارد نمايد. اولين اثر پديده رسوبگذاري بر كفزيان و به تبع آن زنجيره غذايي اكوسيتم خليج گرگان است كه به لحاظ زيست محيطي پيامدهاي غيرقابل جبراني را به همراه دارد.

At the end of 2011 Iranian Fisheries Research Organization- Inland Waters Aquatics Stocks Research Centre measured salinity, temperature and density of the Gorgan bay. I have used these data and produced the profile of them versus to the depth and estimate the depth of mixed layer versus to the distance from the beach and bottom. This work has been carried out almost at 5 selected lines which are indicated on map. These profiles show that as the distance increase from the beach the mixed layer depth decreases. We also know that the maximum mixed layer depth is in center of bay. The increase of temperature decreases the mixed layer and vice versa. Input flux of mechanical energy of the wind also increases. This depth provided the wind stronger enough. This can lead to increase of turbulence kinetic energy, which with subcritical values of Richardson number; can significantly increase mixing in upper layer (mixed layer) of the bay. How ever, the excessive evaporation increases the water flux into the bay. This can account for the increase of the mixed layer depth in time. The estimated mixed layer depth has a modulated distribution over the area studied. This show that, mixing processes in the upper layer may have different sources.

خليج گرگان , مطالعه هيدرولوژي

تهران موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور

بخشي رنگي، جدول، رنگي، مصور، نمودار

موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور 49229

كتابنامه: ص. 65- 66

جانداران دريايي- ايران- خليج گرگان , آب شناسي- ايران- خليج گرگان , رسوب‌ هاي دريايي- ايران- خليج گرگان

۷۷۰۹۵۵

م685پ

578