مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي و طبقه بندي افعال ساده‌ي زبان فارسي بر پايه‌ي محدوديت‌هاي گزينشي (پژوهشي در راستاي بهينه‌سازي نرم افزارهاي غلط‌ياب فارسي)

چكيده فارسي :

هدف پژوهش حاضر بررسي و طبقه بندي افعال سادهي متداول فارسي بر مبناي محدوديتهاي گزينشي است. محدوديتهاي گزينشي از جمله معيارهاي معنايي به شمار مي روند كه مانع از شكل گيري ساختهاي نادرست از لحاظ معنايي مي شوند. بدين منظور كليدي افعال ساده از فرهنگ واژگان معين استخراج شد. همچنين افعال سادهي به كار رفته در 30 شماره از روزنامه هاي اطلاعات و كيهان نيز استخراج گرديد. به منظور بهره گيري از شم زباني ديگر سخنگويان، 20 سخنگوي فارسي زبان با دانش زباني متوسط به منظور تعيين افعال ساده ي متداول، ارايهي مثال و كمك به تعيين موضوعات افعال و همچنين تعيين محدوديتهاي گزينشي افعال، به صورت داوطلبانه به كار گرفته شدند. پس از استخراج افعال، تعداد موضوعات و نقش هاي معنايي آنها براي هر فعل تعيين گرديد و سپس محدوديتهاي گزينشي افعال مشخص شد. لازم به ذكر است كه دربارهي اغلب افعال، تصميم گيري ها به صورت اجماع بر روي يك مورد با بسامد بيشتر بوده است. از جمله نتايج اين پژوهش مي توان به اين موارد اشاره كرد: از مجموع 251 فعل بررسي شده، 5 فعل ربطي به هيچ موضوعي نقش تتايي نمي دهند. 232 فعل به موضوع اول خود نقش كنشگر ميدهند و 14 فعل نيز به موضوع نخست خود نقش تجربه گر اعطا مي كنند. 5 فعل ربطي بعلاوه ي 66 فعل ناگذر (لازم) موضوع دوم ندارند. همچنين 5 فعل دو وجهي نيز وجود دارد كه مي توانند موضوع دوم داشته باشند يا نداشته باشند. 158 فعل به موضوع دوم خود نقش تتايي كنش پذير مي دهند. 7 فعل نقش هدف و 15 فعل نيز به موضوع دوم خود نقش تتايي مكان اعطا مي كند. در مجموع 22 فعل نيز نياز به موضوع سوم دارند. با بررسي مولفه هاي معنايي افعال و تعيين محدوديتهاي گزينشي آنها نتايج ذيل به دست آمد: موضوع نخست افعال در 16 گروه، موضوع دوم در 21 و 7 گروه و موضوع سوم در 8 گروه با محدوديتهاي گزينشي مشخص، قرار گرفت. پژوهش مذكور در واقع فاز نخست از طرح جامع تهيهي سامانه ي محدوديتهاي گزينشي افعال فارسي و همچنين تهيه ي پيكرهي معنايي افعال زبان فارسي است. فاز دوم اين طرح به بررسي و طبقه بندي افعال پيشوندي و مركب زبان فارسي بر پايه ي محدوديت هاي گزينشي مي پردازد تا در فازهاي سوم و چهارم سامانه و پيكره ي مذكور تهيه شود.