مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - نقشه راه ساير آبزيان: جلبكها، نرمتنان و ماهيان زينتي

چكيده فارسي :

پرورش آبزيان در جهان در سال هاي اخير روند افزايشي چشمگيري داشته و از 28.27 ميليون تن در سال 1997، به 51.40 ميليون تن در سال 2009 رسيده است. در سال 2009 در آبهاي جهان كلا 68.76 ميليون تن انواع آبزيان پرورشي (شامل جلبك ها) توليد گرديده است. از اين مقدار17.34 ميليون تن مربوط به جلبك هاي دريايي ( 25% ) و 13.52 ميليون تن مربوط به نرمتنان پرورشي ( 19.7% ) بوده است. جدول شماره 1 : آمار توليد آبزيان پرورشي و ارزش دلاري آنان در سال 2009 ارزش توليد ( 1000 دلار )مقدارتوليد ( تن )گونه ها 4 815 46517 342 745گياهان دريايي 24 133 7815 304 592سخت پوستان 44 192 05130 635 358ماهيان آب شيرين 7 091 6191 949 346ماهيان دريايي 13 127 54613 526 957نرمتنان 93 360 46368 758 999جمع كل © FAO - Fisheries and Aquaculture Information and Statistics Service - 14/11/2011 اين ارقام حاكي از آنند كه آبزيان پرورشي آب شيرين رويهم 44.6 درصد و آبزيان پرورشي دريايي (غير از ماهيان مهاجر و ساير آبزيان پرورشي غير از نرم تنان، سخت پوستان وماهي ها) رويهم 55.4 درصد از آبزيان پرورشي را در اين سال تشكيل مي داده اند. از ميان آبزيان دريايي پرورشي،نرمتنان 35.5 درصد،گياهان دريايي 44.7 درصد ، سخت پوستان 14.0 درصد و ماهيان دريايي 4.98 درصد از كل توليد آبزيان پرورشي دريايي را تشكيل داده اند. اين ارقام حاكي از آنند كه در سطح جهاني، بين جانوران دريايي پرورشي، نرم تنان داراي بيشترين و ماهي ها كمترين ميزان توليد بوده اند. محدود بودن ماهي هاي دريايي پرورشي تنها به 2.82 درصد از كل توليدات آبزيان پرورشي جهاني ، گوياي آن است كه در سطح جهاني، پرورش ماهيان دريايي با مشكلات بيشتري روبرو مي باشد. توجه به كميت مقادير توليد در سطح جهاني و بررسي روش ها و فن آوري هاي پرورشي، اين امر را مشخص مي نمايد كه در جمهور اسلامي ايران نيز اولويت بايد به انواعي از آبزيان دريايي پرورشي داده شود كه در سطح جهاني نيز در اولويت هستند و فنون و روش هاي تكثير و پرورش آنها به خوبي شناخته شده و داراي بازار نيز مي باشند. چنانچه از نظر كمي مقادير توليد جهاني در نظر گرفته شوند، اولويت ها به ترتيب بايد به نرم تنان، جلبك ها، سخت پوستان و ماهيان دريايي داده شود. بديهي است بين هر گروه از اين آبزيان نيز بايد اولويت به گونه هايي داده شود كه پرورش آنها از نظر كمي و اقتصادي بالاتر مي باشد. در مورد معيار انتخاب گونه هاي پرورشي، تعداد گونه هاي آبزيان پرورشي، بويژه انواع نرم تنان و ماهيها، در آبهاي جنوبي كشور بسيار زياد است ولي بين اين گونه ها، برخي از آنها بدليل شناخته بودن تكنولوژي تكثير و پرورش، آشنايي بيشتر مصرف كنندگان با آنها و نيز امكان صادرات آنها، از اولويت بالاتري برخوردار هستند و با توجه به اينكه صنعت پرورش ماهيان و نرم تنان و جلبكهاي دريايي در ايران در حال بررسي و برنامه ريزي است، بدون شك به رغم داشتن گونه ها و انواع زياد كه امكان پرورش آنها وجود دارد، بايستي اولويت به آنهايي داده شود كه از نظر فني و اقتصادي تكثير و پرورش، عرضه به بازار و صادرات آنها عملي تر باشد. در پاره اي موارد و حتي ممكن است به دلايل ارائه شده معرفي گونه اي پرورشي شناخته شده از ارزش برتري برخوردار باشد، مشروط بر اينكه اثرات مخرب زيست محيطي نداشته باشد. آنچه مسلم است برنامه هاي ارائه شده در طول دوره اي پيشنهاد شده فقط مي تواند براي درصد نسبتا محدودي از گونه هاي قابل پرورش باشد و شروع بررسي در مورد همه آنها عملي نيست. بديهي است پس از حصول اطلاعات كافي در مورد گونه هاي پيشنهاد شده و به اجرا در آمدن پرورش آنها توسط بخش هاي مرتبط، امكان بررسي در مورد ساير گونه ها نيز در آينده وجود خواهد داشت. اين امر حاكي از آنست كه از بين نرم تنان دريايي شامل: اويسترها، كلم ها، اسكالوپ ها و ماسل ها، از بين جلبك هاي دريايي، انواع قهوه اي، قرمز و سبز در اولويت پرورشي قرار دارند. بديهي است كه انتخاب بين انواع آبزيان مختلف پرورشي در آبهاي كشور، مي تواند با توجه به اولويت هاي جهاني و با توجه به انواع گونه ها و امكانات و پتانسيل هاي موجود صورت گيرد. به رغم مناسب بودن شرايط زيست محيطي و اقليم سواحل و بنادر جنوب كشور جهت تكثير و پرورش گروه هاي مختلف آبزيان دريايي پرورشي، به استثنا اقدامات انجام شده براي احداث تكثيرگاه ها و مزارع پرورش ميگو در چند سال اخير و همچنين تجربه مربوط به توليد آزمايشي مرواريد پرورشي،وپرورش برخي از گونه هاي ماهي هاي دريايي ، تاكنون هيچگونه اقدام موثري براي احداث مزارع پرورش جلبك ها، نرم تنان صورت نگرفته و بررسي ها و پژوهش هاي انجام يافته در اين زمينه محدود و در حد آزمايش مي باشند. با توجه به فقدان يا محدود بودن مطالعات مربوط به توليد تجاري آبزيان پرورشي، هر گونه برنامه ريزي در زمينه تكثير و پرورش جلبك ها، نرم تنان بايد در مرحله اول به صورت تحقيقاتي و سپس در پاره اي موارد به صورت احداث واحد راهنما انجام گيرد و در نهايت، پس از اتمام بررسي ها و تحقيقات همه جانبه و با توجه به يافته هاي حاصله، ميتوان اقدام به احداث واحدهاي توليدي نمود. انتخاب مزارع تكثير و پرورش گونه هاي مختلف آبزيان معمولا با توجه به نيازهاي اكولوژيك آنها، ديدگاههاي اقتصادي، بازار كار و بازار مصرف صورت مي گيرد. در مورد گونه هايي كه اين ويژگي براي آنها شناخته شده اند، احداث مزارع معمولا با توجه به نيازهاي گفته شده صورت مي گيرد. در باره گونه هايي كه اين اطلاعات بويژه نيازهاي اكولوژيك آنها كاملا شناسايي نگرديده است، وجود و بخصوص تراكم آنها در يك منطقه نشانگر امكان پرورش آنها در آن منطقه مي باشد. بنابراين انتخاب محلهاي مناسب در اين مناطق و يا مناطقي با ويژگيهاي مشابه زيست محيطي، مي تواند موفقيت آميز باشد. در مورد پرورش انواع نرم تنان خوراكي، هرگونه برنامه ريزي تحقيقاتي، راهنمائي و حتي اجرائي، الزاما بايستي پس از بازاريابي (صادراتي) و حصول اطمينان كامل از امكان صدور آنها به صورت تازه يا عمل آوري شده به مرحله اجرا در آيد. دراين گزارش با توجه به نيازهاي پرورشي گروه ها و گونه هاي مختلف آبزيان پرورشي و امكانات و توان هاي موجود در سواحل و آب هاي كشور، گونه هاي مختلفي از جلبك ها، نرم تنان پرورشي پيشنهاد گرديده كه اسامي و محل هاي مناسب براي پرورش آزمايشي آنها در ادامه ارائه گرديده اند. به منظور ارائه اهميت و ارزش اقتصادي پرورش گروه هاي مختلف آبزيان دريايي پرورشي، ميانگين قيمت جهاني عرضه توليدات گروه هاي مختلف آبزيان دريايي پرورشي در سال 2009 با توجه به آمار سازمان خواروبار جهاني نيز در جدول شماره 1 ارائه شده است تا وضعيت بازار و تقاضاي آن نيز مشخص شود.