133

بررسي وضعيت سواد اطلاعاتي دانشجويان تحصيلات تكميلي و انطباق آن با استانداردهاي سواد اطلاعاتي ACRL و چهار سند توسعه ملي

قاسمي علي حسين نويسنده

دانشگاه فردوسي - مشهد

مشهد

بنياد شهيد چمران

علوم انساني

علم اطلاعات و دانش شناسي

ـ

199

1392/12/24

كتابداري , علم اطلاعات و دانش شناسي , توسعه ملي , سواد اطلاعاتي

علوم انساني

این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و نیز روش پیمایشی، تناسب متن ترجمه شده ی «استاندارد قابلیت های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» (ای سی ارال، 2000) را به عنوان ابزاری كه محتوای آن در آموزش سواد اطلاعاتی و نیز برای سنجش مهارتهای سواد اطلاعاتی در سطح تحصیلات تكمیلی می تواند كاربرد داشته باشد، مورد بررسی قرار داد. پیش برسی های اولیه درباره ی تناسب كلمات و عبارات آورده شده در متن فارسی كه با مشاركت 45 نفر از اعضای هیئت علمی ودانشجویان دوره های تحصیلات تكمیلی انجام شد. تحلیل عاملی پاسخ های اساتید درباره ی درجه ی اهمیت هر یك از 22 شاخص برآیندی در ذیل 5 استاندارد برای دانشجویان تحصیلات تكمیلی نشان داد كه بر خلاف آنچه كه پیش از اقدام به پژوهش، در رابطه با لزوم تدوین یك استاندارد ملی برای سواد اطلاعاتی تصور می شد، به تغیير جدی در شاخص های اصلی (و در نتیجه به تدوین استاندارد ملی برای آموزش سواد اطلاعاتی) نیازی نیست و ویژگی های خاص در آموزش سواد اطلاعاتی را باید در مدل های آموزش سواد اطلاعاتی لحاظ نمود. از سوی دیگر، تحلیل چهار سند ملی كه چشم انداز آینده ی علمی ایران را مشخص می سازند نیز نشان داد كه بین مفاهیم مرتبط با علم و فناوری مندرج در این چهار سند و الزامات نیروی انسانی دارای مهارت های سواد اطلاعاتی كه در « استاندارد قابلیتهای سواد اطلاعاتی ...» مندرج است، همسویي وجود دارد. پرسشنامه ی فارسی كه بر اساس 22 شاخصه ی برآیندی در ذیل 5 استاندارد مندرج در « استاندارد قابلیت های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی » (ای سی آرال، 2000) تنظیم شده بود، بین نمونه ای متشكل از 650 نفر از دانشجویان تحصیلات تكمیلی 4 دانشگاه ( دانشگاهای فردوسی، شیراز، اهواز، و تهران) توزیع شد تا توان سواد اطلاعاتی خود را به شیوه ی خود اظهاری، بر روی طیفی كه برای هر یك از شاخص ها قرار داده شده بود، بنمایاند. علیرغم تلاش های كه به عمل آمد، بیش تر به دلیل تعداد زیاد پرسش ها كه لزوما باید در پرسشنامه درج می شد، تعداد 316 نفر كه برابر 48% نمونه است، پرسشنامه را تكمیل كردند و عودت دادند. تحلیل پاسخها نشان داد كه نمرات خود اظهاری برای همه ی سطوح در حد بالاتر از متوسط (3.7 از 5) قرار دارد، كه این مورد نیز به نوعی، موید تناسب محتوای هر یك از شاخص های استاندارد فارسی شده ی سواد اطلاعاتی است. در عین حال مشخص شد كه بین دانشجویان رشته های علوم انسانی وغیر علوم انسانی، بین دانشجویان مناطق مختلف دانشگاهی، بین دانشجویان دختر و پسر، و بین دانشجویان مقطع كارشناسی ارشد و دكتری تفاوت معنا دار وجود دارد. میانگین كسب شده برای دانشجویان رشته های علوم انسانی، برای دانشجویان دختر، و برای دانشجویان دوره های دكتری، بالاتر از همتایان مورد مقایسه با آنان می باشد. برخی از تفاوتها مغایر با آن چیزی است كه پیش از بررسی تصور می شد. احتمالا امكانات، محتوای آموزشی، كمیت و كیفیت دخیل در خود - یادگیری، و ... عواملی هستند كه تفاوت ها از آنها ناشی شده است. از خود ارزیابی مناسبی كه در كل دنشجویان مشاهده شد و از تفاوت معناداری كه از اجرای آزمونهای آماری آشكار گردید، این نكته به ذهن می آید كه شاید نامشخص بودن سواد اطلاعاتی برای دانشجویانی كه باید آن را می آموخته اند و برای متصدیان و دست اندركارانی كه باید آن را می سنجیده اند، در همه این موارد دخالت داشته است. با توجه به یافته های پژوهش، پژوهشگر بر آن است كه آموزش مهارت های مندرج در فرم فارسی شده ی « استاندارد قابلیتهای سواد اطلاعاتی ...» در سطوح دانشگاهی و سنجش مهارت های سواد اطلاعاتی كاركنانی كه برای خدمات علمی به كار گرفته می شوند، مولفه هایي هستند كه زمینه ی مناسبی را برای تربیت انسان های كه قادر به اجرای خواسته های مندرج در چهار سند ملی هستند، فراهم می آورد.

فارسي