مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي الگوي رشد علم ايران در حوزه علوم و مقايسه آن با الگوي جهاني رشد علم

چكيده :

هدف از این پژوهش شناسايي الگوي رشد علم ايران در حوزه علوم طی سالهای 2010-1980 (سه دهه) و مقايسة آن با الگوي جهاني رشد علم طي همين سالها بوده است.اين پژوهش از نوع كاربردی است و با استفاده از روش روندپژوهی و بر اساس تحلیل سری¬های زمانی انجام گرفته است. در این پژوهش از شیوه سرشماری استفاده شده و نمونه¬گیری انجام نشده است. جامعه مورد پژوهش شامل كليه توليدات علمي نمايه شدة ايران و جهان در نمايه استنادي علوم (SCI) در سالهاي 2010-1980، بوده، همچنین آمار كلیة دانشجويان مقاطع تحصیلات تكمیلی و اعضاي هیات علمی تمام وقت دانشگاهها در دو وزارتخانة علوم، تحقیقات و فناوری، و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، و نیزآمار مربوط به ميزان تولید ناخالص ملی ایران طی سالهای مذكور مورد بررسی قرار گرفته است. موضوعات برتر، نویسندگان برتر، كشورهای همكاری كنندة برتر، زبانهای پربسامد و مدارك پربسامد در تولید علم ایران و جهان طی سال¬های مورد بررسی شناسایی گردید. بر اساس تحلیل سری¬های زمانی و با استفاده از نرم افزار آماری R الگوی رشد علم ایران و جهان همراه با نمودار الگوی رشد اين دو شناسایی گردید و بر اساس الگوی حاكم، تولید علم ایران و جهان پيش¬بيني شد. یافته ها نشان داد الگوی رشد علم ایران لجستیكی و الگوی رشد علم جهان نمایی بوده است. در طی سال¬های مورد بررسی تولید علم ایران روند رشد سالیانه یكنواختی نداشته و نرخ رشد ساليانة توليد علم ايران در دهه اول منفی و در دهه دوم مثبت و پایین، ولی در دهه سوم مثبت و بالا بوده است. متوسط نرخ رشد سالیانة تولید علم ایران در این مدت %15 و جهان 15/3 درصد بوده كه بر اين اساس، متوسط نرخ رشد سالیانة تولید علم ایران تقریبا 5 برابر جهان بوده است. بیشترین تولید علم ایران (هشتاد درصد) در سال¬های 2004-2010 انجام گرفته است. برخی از عوامل موثر بر تولید علم ایران بررسی و تحلیل گردید. یافته ها همچنین نشان داد همبستگي بين تعداد دانشجويان تحصيلات تكميلي، تعداد اعضاي هيأت علمي و ميزان توليد ناخالص ملي با توليد علم ایران مثبت و معنادار بود. نتایج نشان داد افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تكمیلی، اعضای هیات علمی دانشگاهها و میزان تولید ناخالص ملی ایران افزایش تولید علم ایران را به دنبال داشته¬¬اند. همچنین فرضیة پرایس مبنی بر رشد نمایی علم با مقدار ثابت دوبرابری تولید علم هر پانزه سال یك بار، در مورد تولید علم ایران و جهان تایید نشد. مقدار ثابت رشد مورد نظر پرایس مبهم بوده و نیاز به تجدیدنظر دارد. همانگونه كه در مورد تولید علم ایران دیده شد، شرایط متغیر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سطح ملی باعث تفاوت الگوی رشد علمی ملی و بین¬المللی می¬شود. الگوهاي رشد علم و كاربرد آنها در سطوح ملي و بين¬المللي و نيز عوامل اثرگذار بر فراز و فرود اين رشد نيازمند تحقيقات بيشتري است