عنوان :
بررسی لایحه بودجه سال 1400 کل کشور ۳۲. اعتبارات مرتبط با موضوع حمایت از فرزندآوری و جمعیت در قوانین بودجه سنواتی
پديدآورندگان :
ارحامی، آسیه تهیه و تدوین , باجلان، اکرم تهیه و تدوین , ستاری فرد، صادق مدیر مطالعه , فیاضی، مسعود ناظرعلمی
اطلاعات نشر :
تهران مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ایران
چكيده فارسي :
گزارش پیش رو به بررسی مجموع اعتباراتی که در قانون بودجه 1398 و 1399 و لایحه بودجه سال 1400 ، به موضوع حمایت از فرزندآوری و رشد جمعیت، ذیل تبصره های بودجه و اعتبارات دستگاه ها و برنامه ها اختصاص پیدا کرده، پرداخته و پیشنهادهایی جهت بهبود موضوع حمایت از فرزندآوری ارائه کرده است.
نگاهی به لایحه بودجه 1400 نشان می دهد این لایحه از حیث توجه به موضوع جمعیت و فرزندآوری گامی رو به جلو برداشته است. در ادامه مهم ترین نکات مثبتی که در لایحه بودجه سال 1400 در حوزه فرزندآوری قابل ملاحظه بوده، ذکر شده است:
• رشد 15 درصدی اعتبار برنامه «کمک به اجرای سیاست های جمعیتی کشور»،
• توجه به سیاست های جمعیتی کشور از محل درآمدهای حاصل از هدفمندی یارانه ها،
• اعطای وام ودیعه مسکن به خانواده هایی که صاحب فرزند سوم خود طی سال 1399 و 1400 شده و می شوند،
• پرداخت وام قرض الحسنه درمان زوجین نابارور،
• اختصاص اعتبار به دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای هماهنگی فعالیت های مربوط به تعالی جمعیت برای اولین سال،
• اختصاص اعتبار به وزارت ورزش و جوانان در راستای موضوع فرهنگ سازی در راستای فرزندآوری زوج های جوان در راستای سیاست های جمعیتی.
با این حال بررسی اعتبارات پیش بینی شده چالش ها و نکات قابل تأملی را نیز در این زمینه نشان می دهد:
• ابهام در اقدامات ذیل شرح فعالیت اجرای برنامه سلامت باروری و فرزندآوری خانوار،
• کاهش 40 درصدی اعتبار شرح فعالیت «فرانشیز زایمان طبیعی»،
• کاهش 40 درصدی اعتبار شرح فعالیت «درمان ناباروری»،
• کاهش 47 درصدی اعتبار شرح فعالیت «کمک هزینه یک وعده غذای گرم در مهد روستایی»،
• کاهش 27 درصدی اعتبار شرح فعالیت «کمک هزینه تغذیه کودکان دارای سوءتغذیه»،
• کاهش 56 درصدی اعتبار شرح فعالیت «رفع سوء تغذیه کودکان تحت پوشش کمیته امداد»،
• فقدان برنامه مشخص در حوزه راهبری و فرهنگ سازی پیرامون فرزندآوری ذیل نهادهای فرهنگی به ویژه صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
با توجه به بخشنامه بودجه سال 1400 و لزوم توجه به سیاست های جمعیتی در لایحه، پیشنهادهای زیر به منظور بهبود رویکرد دولت به موضوع رشد جمعیت و افزایش فرزندآوری ارائه می شود:
1. ضرورت شفافیت در هزینه کرد اعتبار برنامه «کمک به اجرای سیاست های جمعیتی کشور»
اعتبار برنامه کمک به اجرای سیاست های جمعیتی کشور، در لایحه بودجه سال 1400، رشدی معادل 15 درصد داشته است. توجه به این نکته ضروری است که در عنوان و شرح فعالیت این برنامه عبارت «کمک» ذکر شده است. با توجه به اینکه «کمک ها» مطابق مواد (68) و (71) قانون محاسبات عمومی هزینه قطعی محسوب می شوند و ذیل آنها اقدامات مشخصی ذکر نمی گردد و ازسوی دیگر در عنوان این برنامه، جهت گیری آن به سمت افزایش فرزندآوری و رشد جمعیت متبادر نمی شود، پیشنهاد می گردد واژه «کمک» از عنوان این برنامه حذف شود و علاوه بر این، عبارت «رشد فرزندآوری» به انتهای آن اضافه گردد. ازسوی دیگر اختصاص اعتبارات متنوعی تحت عنوان سلامت باروری و فرزندآوری خانوار، آموزش زنان باردار، درمان ناباروری، فرانشیز زایمان طبیعی به صورت مجزا از برنامه «کمک به اجرای سیاست های جمعیتی» این سؤال را پیش خواهد آورد که دقیقاً چه اقداماتی ذیل این برنامه صورت می پذیرد. عدم ذکر دقیق شرح فعالیت های ذیل برنامه «کمک به اجرای سیاست های جمعیتی» به معنای فقدان شفافیت در این زمینه است. پیشنهاد می شود شرح فعالیت های ذیل این برنامه به صورت شفاف تر و روشن تری بیان گردد.
2. لزوم توجه به اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده
عدم توجه به اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را از مهم ترین چالش های پیش روی لایحه می توان دانست.
در ماده (45) قانون «تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)» دولت مکلف است «نسبت به اجرای سند نقشه مهندسی فرهنگی، پیوست فرهنگی طرح های مهم و سند جمعیت و تعالی خانواده اقدام کند و گزارش 6ماهه آن را به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد» با این حال تاکنون اقدامی در این راستا ازسوی دولت جهت تأمین اعتبارات تمامی مواد طرح انجام نشده است.
ازسوی دیگر در ماده (102) برنامه ششم توسعه دولت مکلف شده:
«براساس سیاست های کلی جمعیت و خانواده و سند جمعیت مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری نهادهای ذی ربط به منظور تقویت و تحکیم جامعه ای خانواده محور و تقویت و تحکیم و تعالی خانواده و کارکردهای اصلی آن با رعایت شاخص های الگو و سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی با ایجاد سازوکارها و تأمین اعتبارات لازم در قالب بودجه سنواتی اقدامات ذیل را به عمل آورد:.......».
زمینه سازی مناسب جهت کنترل و کاهش میانگین سن ازدواج، حمایت، پشتیبانی و ارتقای معیشت و اقتصاد خانواده از طریق توسعه مشاغل خانگی، مقابله فعال و هوشمند با جنگ نرم در عرصه خانواده، زمینه سازی جهت افزایش نرخ باروری (TFR) به حداقل 2/5 فرزند به ازای هر زن در سن باروری در طول اجرای قانون برنامه، ارائه تسهیلات و امکانات ساخت و اجاره مسکن با اولویت زوج های دارای فرزند در قالب بودجه سنواتی، تمهیدات لازم از قبیل ارائه تسهیلات جهت افزایش سلامت ازدواج و درمان ناباروری در قالب بودجه سنواتی، حمایت و توسعه بیمه سلامت در بیمه پایه و تکمیلی برای مادران در کلیه مراحل دوران بارداری تا پایان دوران شیرخوارگی و... برخی از تکالیف مقرر در این ماده هستند.
اگرچه در لایحه بودجه سال 1400 در دو بخش، موضوع اجرای سیاست های جمعیتی کشور مدنظر قرار گرفته، اما از یک سو این اعتبارات ذیل حوزه بهداشت و درمان قرار گرفته و ازسوی دیگر اعتبارات مدنظر پاسخگوی مجموعه اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای سند جمعیت مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیست.
ازسوی دیگر مجلس نیز از طریق اصل هشتادوپنجم قانون اساسی در حال نهایی کردن طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده است. عدم توجه دولت به اعتبارات مورد نیاز این بند ازجمله چالش های پیش روی لایحه بودجه 1400 در حوزه جمعیت و فرزندآوری است.
3. الحاق یک بند به ذیل تبصره «16» با موضوع «اختصاص وام قرض الحسنه تولد فرزند به ازای تولد هر فرزند و افزایش آن به صورت پلکانی»
با توجه به کاهش 12 درصدی نرخ موالید در سال 1398 در مقایسه با سال 1397 و افزایش خانواده های تک فرزند به 30 درصد خانوارها در سرشماری سال 1395 در کنار تمایل 60 درصدی خانواده ها به داشتن حداقل سه فرزند و نظر به افزایش هزینه های سبد خانوار خانواده های دارای چند فرزند به واسطه رشد قابل توجه قیمت ملزومات مورد نیاز نوزادان و کودکان، پیشنهاد می گردد بند زیر به تبصره «16» اضافه گردد:
الحاق به تبصره «16» ـ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است با استقرار سامانه تسهیلات قرض الحسنه فرزند، از طریق کلیه بانک ها و مؤسسات اعتباری از محل پس انداز و جاری قرض الحسنه نظام بانکی نسبت به پرداخت «تسهیلات قرض الحسنه تولد فرزند» به پدر یا مادر با اولویت سرپرست خانوار اقدام نمایند. مبلغ این تسهیلات برای تولد فرزند اول مادر صد میلیون ریال، فرزند دوم مادر، دویست میلیون ریال و برای تولد فرزند سوم مادر، سیصد میلیون ریال، فرزند چهارم، چهارصد میلیون ریال و فرزند پنجم پانصد میلیون ریال بدون الزام به سپرده گذاری مشمولان با 6 ماه دوره تنفس و دوره بازپرداخت پنج ساله تعیین می شود.
تبصره ـ در تسهیل اجرای این حکم، تسهیلات ازدواج جوانان مقرر بند «الف» در صدر این تبصره به افراد بالای 50 سال سن، تعلق نمی گیرد.
4. اصلاح بند «هـ» تبصره «16» درخصوص وام ودیعه مسکن
اقدام دولت در این خصوص را می توان گامی مثبت در راستای تشویق و حمایت از فرزندآوری به شمار آورد. با این حال در این بند تنها کسانی که صاحب فرزند سوم شده یا می شوند، مورد اشاره قرار گرفته اند. با توجه به ابهام ماده و روشن نبودن تسری آن به خانواده هایی که صاحب فرزند چهارم یا بیشتر می گردند و عدم انطباق این مسئله با هدف مذکور در ابتدای بند «د» تبصره «16»، پیشنهاد می شود این تبصره اصلاح شده و عبارت «فرزند سوم و بیشتر» جایگزین گردد. علاوه بر این توجه به این نکته ضروری است که اعتبار یاد شده تنها به سه هزار خانواده تعلق خواهد گرفت (با توجه به کل اعتبار پیش بینی شده) و تمامی خانواده های دارای سه فرزند و بیشتر را دربرنمی گیرد. براساس اطلاعات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1397 از مجموع موالید این سال، حدود 30 درصد خانواده ها صاحب فرزند سوم و بیشتر خود شده بودند. با فرض این احتمال که تنها بیست درصد آنها فاقد مسکن باشند، تعداد خانواده هایی که نیازمند وام هستند در یک سال 80 هزار خانوار خواهد بود که تفاوت قابل توجهی با خانواده های پیش بینی شده در تبصره یاد شده دارد.
پیشنهاد می شود این تبصره به شرح زیر اصلاح شود:
تبصره «16» ـ بند «هـ» ـ در اجرای بندهای «ت» و «ث» ماده (102) قانون برنامه ششم توسعه موضوع پشتیبانی از فرزندآوری، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است مبلغ بیست هزار و یکصد میلیارد (20.000.000.000.000) ریال از طریق بانک های عامل و از محل سپرده های جاری و قرض الحسنه نظام بانکی، نسبت به پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ودیعه مسکن به میزان یک میلیارد (1.000.000.000) ریال برای کلان شهرها و پانصد میلیون (500.000.000) ریال برای سایر مناطق با بازپرداخت حداکثر 10ساله برای خانوارهای فاقد مسکن که صاحب فرزند سوم و بیشتر در سال های 1399 و 1400 شده و یا می شوند، اقدام نماید.
5. اصلاح بند «25-5» تبصره «14» به علت مبهم بودن مفهوم سیاست های جمعیتی (ذکر سهم و مصادیق)
نظر به اینکه در ماده (102) قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف است براساس سیاست های کلی جمعیت و خانواده و سند جمعیت مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری نهادهای ذی ربط...... با ایجاد سازوکارها و تأمین اعتبارات لازم در قالب بودجه سنواتی اقداماتی از قبیل «تمهیدات لازم از قبیل ارائه تسهیلات جهت افزایش سلامت ازدواج و درمان ناباروری در قالب بودجه سنواتی» و «حمایت و توسعه بیمه سلامت در بیمه پایه و تکمیلی برای مادران در کلیه مراحل دوران بارداری تا پایان دوران شیرخوارگی» باید انجام دهد و همچنین کلی بودن عبارت «سیاست های جمعیتی و روشن نبودن مصادیق آن» پیشنهاد اصلاح بند «25-5» تبصره «14» به شرح زیر ارائه می شود:
بند «25-5» تبصره «14» ـ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ـ بیمه سلامت، پزشک خانواده، یارانه دارو و شیرخشک، درمان بیماران خاص و صعب العلاج، سیاست های جمعیتی کشور (بیمه زوجین نابارور و مادران باردار فاقد بیمه طی زمان شیردهی و فرزندان آنها تا پایان دوره شیرخوارگی به میزان 10 درصد)، هیئت امنا صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران و خرید و تولید واکسن کرونا و ...
6. الحاق به بند «ع» تبصره «5»: احداث و تجهیز خوابگاه متأهلین از محل فروش اوراق
با توجه به بند «پ» ماده (103) قانون برنامه ششم توسعه و تکلیف دولت به تأمین خوابگاه های دانشجویی متأهلین با اولویت زوج های دارای فرزند پیشنهاد می شود در صورت موافقت مجلس با بند «ع» تبصره «5» این بند به شکل زیر اصلاح شده و موضوع خوابگاه متأهلین نیز به آن الحاق گردد.
تبصره «5» ـ بند «ع» ـ به دولت اجازه داده می شود مبلغ بیست هزار میلیارد (20000000000000) ریال اوراق مالی اسلامی منتشر کند، تا جهت احداث، تکمیل و تجهیز فضاهای آموزشی، پرورشی و ورزشی وزارت آموزش و پرورش (سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور) و ساخت خوابگاه های متأهلین به مصرف برسد. این اوراق خارج از سقف پیش بینی شده در جدول (4) ماده (7) قانون برنامه ششم توسعه بوده و براساس ابلاغ اعتبار و تخصیص های صادره به مصرف می رسد.
7. الحاق به بند «ز» تبصره «6» ـ الحاق درمان نازایی از محل افزایش عوارض گمرکی واردات لوازم آرایشی
بند «ز» ـ در سال 1400 به عوارض گمرکی و سود بازرگانی واردات لوازم آرایشی مجموعاً پانزده درصد (%15) اضافه و منابع حاصله به صورت صد درصد (100%) به ردیف درآمدی 160188 واریز می شود و معادل آن از محل ردیف هزینه های 38-530000 جدول (9) به هیئت امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران اختصاص می یابد تا جهت خرید عضو مصنوعی (پروتز) کاشت حلزون شنوایی و نیز جهت درمان و هزینه های دارویی بیماران اوتیسم، گوشه، سلیاک، متابولیک و بال پروانه (EB) سیستیک فیبروزیس و بیماری نقص ایمنی مادرزادی در تولید آنتی بادی و بیماری تحلیل عضلانی نخاعی مادرزادی (SMA) و درمان زوجین نابارور هزینه شود.
8. اصلاح بند «4» تبصره «8»: الحاق خوابگاه متأهلین با اولویت دانشجویان دارای فرزند به مصادیق مذکور
بند «4» ـ وزارت راه و شهرسازی مکلف است زمین مورد نیاز برای احداث مدرسه، پاسگاه، پایگاه بسیج، مسجد، مراکز بهداشتی و درمانی، ورزشگاه، خوابگاه ویژه متأهلین و سایر مراکز اداری و خدماتی مورد نیاز را به صورت رایگان در اختیار دستگاه های دولتی ذی ربط در طرح های مسکن مهر قرار دهد.
آیین نامه اجرایی این بند به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و با همکاری وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سازمان برنامه و بودجه کشور تهیه می شود و به تصویب هیئت وزیران می رسد.
9. اصلاح تبصره «14»؛ پیش بینی سبد تغذیه مادران باردار و دارای فرزند (از محل اصلاح بند «23» و «24» جدول تبصره «14»)
با توجه به اهمیت این موضوع و لزوم حمایت از مادران باردار و فرزندان نیازمند، پیشنهاد می شود اعتباری معادل 600 میلیارد تومان از جدول تبصره «14» لایحه و ردیف 23 با موضوع تولید و اشتغال، حمایت و کسب وکارهای اسیب دیده از بحران کرونا و حمل ونقل ریلی و همچنین ردیف 24 موضوع بازپرداخت اصل و سود اوراق منتشره سال 1399 کسر و برای تأمین سبد تغذیه مادران باردار و دارای فرزند تحت پوشش نهادهای حمایتی و مناطق محروم در اختیار وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و کمیته امداد امام خمینی (ره) قرار گیرد. چراکه این انتظار وجود دارد که دولت در هزینه کرد منابع حاصل از هدفمندی یارانه ها باید ارتقای کیفیت زندگی اقشار محروم جامعه را در اولویت قرار دهد.
