14526

کودتای نافرجام در اردن؛ اهداف عربستان برای تقویت نقش رهبری خود در جهان اسلام و عادی سازی روابط با اسرائیل

گروه نویسندگان تهیه و تدوین , معاونت سیاسی ناظرعلمی

1400

فارسی

تهران مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ایران

گزارش پژوهشي

انتشار خبر دستگیری برخی از مقامات سابق و فعلی اردن و در رأس آنها دو تن از مقامات دارای ارتباطات ویژه با عربستان (شریف بن حسن، فرستاده ملک عبدالله نزد عربستان و باسم عوض الله، رئیس سابق دیوان پادشاهی) در سوم آوریل سال جاری، اردن را به مرکز اخبار امنیتی منطقه تبدیل کرد. اهمیت ویژه این تحول وقتی نمایان شد که این مسئله تلاش برای کودتا به رهبری حمزه بن حسین (برادر ملک عبدالله و ولیعهد سابق) عنوان شد، هرچند دولت اردن با مدیریت تحولات، اتهام این افراد را فقط تلاش برای بی ثبات سازی اردن تعبیر کرد و سخنی از کودتا به زبان نیاورد؛ در عین حال، محافل اطلاعاتی و رسانه ای منطقه، تحولات اردن را تلاش برای کودتا نامیدند و برخی از طرف های منطقه ای (عربستان، امارات و رژیم صهیونیستی) را طراح اصلی آن دانستند. تنها چند روز پس از اعلام این خبر، با وساطت افراد متنفذ در خاندان سلطنتی (به ویژه امیرحسن بن طلال ولیعهد اسبق و برادر ملک حسین، پادشاه سابق) شاهزاده حمزه ضمن رد اتهام کودتا، وفاداری خود نسبت به ملک عبدالله را اعلام کرد. امیرحسن 74 ساله، خود سرنوشتی مشابه امیر حمزه دارد؛ او نیز پس از 34 سال ولایت عهدی در زمان ملک حسین در واپسین روزهای عمر پادشاه سابق از ولیعهدی کنار گذاشته شد و عبدالله پادشاه فعلی جایگزین عموی خود شد. ولی امیر حسن هیچگاه برای تضعیف پادشاهی برادرزاده اقدامی نکرد و برعکس در تثبیت حاکمیت ملک عبدالله سهم عمده ای ایفا کرد. او در حال حاضر به عنوان بزرگ خاندان هاشمی، واسطه برقراری صلح میان دو برادر (ملک عبدالله و امیر حمزه) شده است. حکومت اردن از دامن زدن به اخبار مربوط به کودتا به شدت پرهیز دارد و نمی خواهد سخن گفتن از کودتا و دلایل آن به امری عادی در کشور تبدیل شود. به همین دلیل، دولت اردن در اولین موضع گیری ضمن انتشار محتاطانه خبر دستگیری متهمان، از به کار بردن اتهام کودتا در مورد آنان خودداری کرد و به جز اسامی سه نفر از عناصر مشهور، نام دیگر متهمان (که برخی از آنها از مقامات دستگاه امنیتی اردن بودند)، برده نشد. همچنین دادستانی اردن بلافاصله ابتکار عمل را در دست گرفت و ممنوعیت هرگونه درج خبر یا اطلاعات از این پرونده در همه رسانه ها و حتی شبکه های اجتماعی را اعلام کرد. درمجموع به نظر می رسد، ناپختگی مخالفان داخلی، تعجیل طرف های خارجی (به ویژه سعودی ها) و پیش دستی حکومت اردن باعث شد، طرح مخالفان ملک عبدالله قبل از رسیدن به بلوغ لازم از میدان به در شود. در ارزیابی ماجرای توطئه علیه پادشاهی اردن، ارکان اصلی تحلیل، تضاد منافع میان عربستان و اردن در سه مسئله تولیت مسجدالاقصی، حل و فصل نزاع فلسطینی – صهیونیستی بر پایه راه حل دو دولت یا راه حل مدنظر در طرح معامله قرن و روند عادی سازی روابط با فرمول جدید به رهبری آشکار و پنهان عربستان سعودی همچنین منویات رژیم صهیونیستی در تضعیف پادشاهی اردن است. در مواجهه با این واقعه، باید به مسئله تشدید تخاصم پنهان میان اردن و عربستان توجه ویژه داشت. آنچه این تحولات نشان می دهد چیزی جز این نیست که اتکای اردن به عربستان و رژیم صهیونیستی برای تضمین بقای خود، رویکردی ناکارآمد است و توجه به محور عراق ـ اردن ـ مصر برای پادشاهی هاشمی مفیدتر به نظر می رسد.