عنوان :
مدیریت روند قومی سازی انتخابات در جمهوری اسلامی ایران
پديدآورندگان :
کریمی فرد، حسن تهیه و تدوین , هوشنگی، حمید ناظرعلمی
اطلاعات نشر :
تهران مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ایران
چكيده فارسي :
مشارکت فعالانه مردم در امور سیاستی یکی از جنبه های مهم پیشرفت در هر کشوری است. رأی دادن از مهم ترین انواع مشارکت مردم در یک سیستم سیاسی مبتنی بر مردم سالاری است. در مطالعه رفتار انتخاباتی توجه به دو عامل میزان مشارکت و گرایش و جهت رأی دهی آرای مردم بسیار حائز اهمیت است. تاکنون برای مطالعه مشارکت سیاسی و شناسایی الگوی رأی دهی از رویکردهای متفاوتی ازجمله جامعه شناختی، روان شناختی و اقتصاد سیاسی بهره گرفته شده است.
مطابق رویکرد جامعه شناختی «فرد از نظر سیاسی آن گونه می اندیشد که از نظر اجتماعی در آن به سر می برد؛ عوامل اجتماعی تعیین کننده گرایش های سیاسی افرادند». بر این اساس یکی از عواملی که می تواند بر رفتار انتخاباتی رأی دهندگان یک جامعه تأثیرگذار باشد، مؤلفه هویت های فروملی مانند هویت های قومی است. جامعه ایران نیز دارای تنوع قومی و فرهنگی است ازاین رو به طور بالقوه می تواند درگیر آسیب های ناشی از سوءاستفاده از مؤلفه های قومی در رقابت های سیاسی و انتخاباتی شود. البته برگزاری انتخابات می تواند کارکرد دوگانه ای به همراه داشته باشد: انتخابات ازیک طرف می تواند کارکرد منسجم کننده و وحدت بخش در یک جامعه متنوع داشته باشد و از طرف دیگر نیز می تواند به عنوان بستری برای دامن زدن به تشتت، پراکندگی و اختلاف ها عمل کند.
بدون شک برجسته سازی هویت های قومی در رقابت های سیاسی و انتخاباتی می تواند موجب فعال شدن شکاف های اجتماعی در یک جامعه متنوع و متکثر به لحاظ هویت های اجتماعی شود. تجربه تاریخی بعد از انقلاب اسلامی تأیید کننده این نکته است که در انتخابات ریاست جمهوری، تعلق نامزدها به گفتمان ها و جریانات سیاسی، شخصیت کاندیداها، گفتمان مورد تأکید و ... بسیار مهم تر از تعلقات محلی و منطقه ای می تواند در جذب آرای مردم ایفای نقش کند. به ویژه آنکه پافشاری بر هویت های قومی و مذهبی خاص می تواند زمینه ریزش آرای یک نامزد را در بین دیگر اقوام به همراه داشته باشد. البته ممکن است تکیه بر هویت های قومی در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا یا مجلس شورای اسلامی بیشتر مورد توجه نامزدهای انتخاباتی قرار گیرد.
در انتخابات ریاست جمهوری به ویژه از سال 1384 بدین سو موجی از شعارهای قومیتی در رقابت ها و تبلیغات انتخاباتی مطرح شده است. سوءاستفاده از مؤلفه قومیت در انتخابات، پیامدها و تبعات فراوانی با خود به همراه دارد که از اهم آنها می توان به از بین رفتن رأی دهی آگاهانه، محقق نشدن وعده ها، تضعیف هویت ملی و افزایش سوءاستفاده و احتمال مداخله بیگانگان اشاره کرد. به همین دلیل یکی از تأکیدات مسئولان نظام جمهوری اسلامی عدم بهره برداری از چنین موضوع هایی بوده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم دانش آموختگی دانشجویان افسری و تربیت پاسداری دانشگاه امام حسین (علیه السلام) در تاریخ 30/2/1396 با تأکید بر اینکه امنیت و آرامش موجودِ کشور در منطقه پرآشوب، یکی از افتخارات جمهوری اسلامی است که مورد هدف قدرت های استکباری قرار دارد خطاب به کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری فرمودند: «امنیت ملی و آرامش کشور بسیار مهم است و کاندیداهای محترم مراقب باشند به خاطر خطای در تشخیص، گسل های اعتقادی، جغرافیایی، زبانی و قومی را تحریک نکنند و در مسیر طراحی ناتمام دشمن قرار نگیرند؛ زیرا اگر کسی بخواهد برخلاف امنیت کشور اقدام کند قطعاً با سیلی سختی مواجه خواهد شد».
بر این اساس در عرصه سیاسی ضرورت دارد «اساسنامه فعالیت های انتخاباتی» تدوین شود تا چارچوب رقابت های انتخاباتی مشخص و واضح باشد. در این صورت ضمن حفظ همبستگی و وحدت ملی از مسائل قومیتی، مذهبی و ... به عنوان ابزارهایی در راستای رأی آوری مورد استفاده قرار نمی گیرند. همچنین می توان در قوانین انتخاباتی پیش بینی کرد کاندیداهایی که شعارها و وعده های انتخاباتی آنها در تقابل با وحدت ملی و تمامیت ارضی باشد یا وعده غیرقانونی و غیرعملیاتی در حوزه اقوام یا علیه اقوام مطرح کند به عنوان تخلف انتخاباتی با آن برخورد شود. قانونگذاری درباره این موضوع مبتنی بر سیاست های کلی انتخابات ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ 24/7/1395 است که در بند پنجم بر «ممنوعیت هرگونه تخریب، تهدید، تطمیع، فریب و وعده های خارج از اختیارات قانونی و هرگونه اقدام مغایر امنیت ملی نظیر تفرقه قومی و مذهبی در تبلیغات انتخاباتی» تأکید شده است. بنابراین بیان شعارهای قومیتی و تأکید بر تمایزات زمینه این امر را ایجاد می کند که فضای سیاسی را به سمت قطبی شدن و اختلافات سوق دهد. لذا برای اینکه چنین مشکلات و شائبه هایی پیش نیاید معقول و منطقی آن است که در انتخابات، وعده های نامزدها بر پایه و ناظر به همه گروه های اجتماعی و مناطق جغرافیایی باشد و نباید به دلیل پیروزی های مقطعی انتخاباتی زمینه برای نادیده گرفتن وحدت ملی و انسجام اجتماعی فراهم شود.
