عنوان :
راهکارهای تقویت شوراهای اسلامی شهر و روستا از نگاه رهبر معظم انقلاب
پديدآورندگان :
کریمی فرد، حسن تهیه و تدوین
اطلاعات نشر :
تهران مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ایران
چكيده فارسي :
سال ۱۳۷8، نظام جمهوری اسلامی ایران در راستای تکمیل زنجیره دولت سازی، شوراهای اسلامی شهر و روستا را بر پایه تمرکززدایی امور از سطح ملی و با رویکرد تقویت مدیریت محلی تأسیس کرد. این نهاد به عنوان نهادی نوپا در اوایل دهه سوم انقلاب برای ارتقای سطح کارآمدی نظام اسلامی بر پایه تعالیم اسلام، اهمیت دادن بیشتر به نقش مردم در ساختار تصمیم گیری و برای حل مشکلات محلی ایجاد شد.
مطابق قانون اساسی، هدف از تشکیل شوراها شرکت دادن مردم در اداره امور محلی است. علاوه بر اینکه مردم در اعمال حاکمیت از طریق انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی نقش فعالی دارند به موجب قانون اساسی در اداره امور محلی نیز از طریق شوراها و با انتخاب نمایندگان خود مسائل و مشکلات محلی خود را حل وفصل می کنند.
با بررسی پنج دوره ای که از عمر شوراهای اسلامی شهر و روستا در ایران می گذرد، می توان گفت شوراها با مشکلات و چالش های جدی در رسیدن به این هدف مواجه شده اند. بنابراین تلاش برای تقویت و رفع مشکلات شوراهای اسلامی می تواند موجبات تقویت ساختار حکمرانی را در کشور فراهم کند. بدون شک بررسی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره شوراهای اسلامی شهر و روستا می تواند نقش ارزنده ای در ارتقای مردم سالاری محلی، تقویت این نهاد مردمی و رفع مشکلات و چالش های آن داشته باشد. گزارش پیش رو تلاش دارد تا با بررسی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضمن تبیین فلسفه تشکیل نهاد شوراهای اسلامی، اصول و زمینه های لازم برای تقویت این نهاد را ارائه دهد.
مطابق با بیانات مقام معظم رهبری، شوراها؛ نهادی برگرفته از اسلام است که در راستای تحقق برخی اصول قانون اساسی با تقویت نقش مردم در ساختارهای تصمیم گیری برای حل عمل گرایانه مشکلات عینی و مشخص در شهر و روستا تشکیل شده است. بر این اساس برای ارائه عملکرد مطلوب و موفقیت شوراهای اسلامی ضرورت دارد تا اقدام های مهمی به قرار زیر صورت گیرد:
عدم سیاسی کاری در شورا: دخالت جناح بندی ها و انگیزه های حزبی، گروهی، شخصی و طایفگی در انجام وظایف توسط اعضای شورا، زهر مهلکی است که شوراها را از کار می اندازد و آن را کم سود و گاه زیان بخش می سازد.
انتخاب شهرداران/ دهیاران متعهد و متخصص: ملاک گزینش شهرداران و دهیاران باید امانت و دین داری، کفایت و کارآمدی و حسن سلوک با مردم باشد. بنابراین دخالت مسائل جناحی و اختلاف های سیاسی در انتخاب شهردار موجب می شود تشتت و چنددستگی بر شورا حاکم شود که قطعاً بر عملکرد شوراها تأثیر خواهد گذاشت.
تعامل و نظارت بر شهردار و شهرداری: اگرچه مطابق قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران اعضای شورا می باید بر شهرداری و سازمان های تابعه آن نظارت داشته باشند اما این مسئله به معنای ایرادگیری و ایجاد اخلال نیست بلکه نظارت به معنای تعامل، مراقبت و کنترل است تا فرایند امور بهتر پیش برود.
مبارزه با فساد و رشوه خواری در سطح محلی: یکی از مهم ترین مشکلاتی که می تواند فرایند تمرکززدایی را با چالش مواجه کند وجود فساد در نهاد شورا و شهرداری است. بروز فساد، اعمال متخلفانه و سوء استفاده از موقعیت می تواند آثار بسیار مخربی بر جامعه تحمیل و موجبات تضرر جدی منافع عمومی را ایجاد کند. تأکید بر شفاف سازی هزینه ها و بودجه های شهرداری، مقابله با رشوه خواری، پرهیز از تجملات و ... می تواند نقش مهمی در مبارزه با فساد در نهادهای مدیریت محلی داشته باشد.
روش علمی برای اداره شهر: یکی از مسائل مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی به کارگیری متخصصان و کارشناسان و استفاده از روش های علمی برای مدیریت شهر است. اگر نهادهای محلی برمبنای روش های علمی و اصولی مدیریت شوند، پیشرفت، انسجام و ثبات محلی بیشتری به وجود می آید.
پیش بینی منبع درآمدی سالم و پایدار: تأمل در بیانات حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) طی سال های گذشته بیانگر آن است که ایشان تأکید ویژه ای بر کسب درآمدهای سالم و پایدار، حمایت از محیط زیست و جلوگیری از ساخت و سازها در ارتفاعات و لزوم مقابله با تبدیل اراضی منابع طبیعی به ساختمان داشته اند.
توجه به مختصات شهر اسلامی: یکی از موضوع های مورد توجه در سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مدیران شهری در ادوار مختلف، در نظر گرفتن ویژگی های شهر اسلامی، معماری و مباحث فرهنگی و هویتی در قوانین و سیاستگذ اری هاست.
مطابق با بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضرورت دارد مجلس شورای اسلامی، شوراهای اسلامی شهر و روستا به ویژه شورای عالی استان ها اصول زیر را در تصمیم گیری های خود مدنظر داشته باشند:
- تجربه پنج دوره گذشته این واقعیت را به اثبات رسانده که سیاست زدگی و اختلاف های جناحی یکی از عوامل اصلی ضعف شوراهاست که موجب می شود تصمیم گیری در غیاب عقلانیت براساس منافع مقطعی و محدود اتخاذ شود. بنابراین ضرورت دارد مجلس شورای اسلامی با اصلاح قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، اعضای شوراها را از ورود به رقابت های سیاسی و جناحی طی دوره فعالیت خود بازدارد.
- انتخاب شهردار یکی از موضوع هایی است که قابلیت ایجاد شکاف بین اعضای شورا، تزلزل مدیریتی در سطح شهر، تشدید ارتباط رانت جویانه و دور شدن شوراها از کارکرد و رسالت اصلی خودش را دارد. بنابراین تغییر نحوه انتخاب یا سخت تر شدن برکناری شهرداران از طریق اصلاح معیار حدنصاب آرای لازم می تواند کمک کننده باشد. همچنین حضور شهروندان و رسانه ها در جلسات شورا به خصوص زمان سؤال یا استیضاح شهردار ضروری است تا احیاناً تبانی بین اعضا یا با شهردار رخ ندهد و مردم و رسانه ها ارزیابی و قضاوتی مبتنی بر شواهد متقن برای عملکرد مدیریت شهری و ابقا یا استعفای مدیران آن داشته باشند. در این صورت شهردار و اعضای شورا به دلیل احتمال بازخوردهای عمومی تلاش می کنند تا حد امکان بر مبنای نظرهای کارشناسی شده و مستدل سخنان خود را بیان کنند.
- اعضای شوراها علاوه بر سازوکارهای پاسخگویی تعبیه شده در قانون، می باید به شهروندان نیز پاسخگو باشند. هر شهروند حق دارد از جزئی ترین اطلاعات مدیریتی سازمان عمومی آگاهی یابد و مدیران عمومی وظیفه دارند تا فرایند اداری را به صورت روشن برای مردم بازگو کنند. به همین دلیل است که در بند «32» ماده (80) قانون شوراها، آنها موظف شده اند در پایان هر سال مالی صورت بودجه و هزینه خود را جهت اطلاع عموم منتشر کنند و نسخه ای از آن را برای بررسی به شورای شهرستان و استان ارسال کنند. اما این مسئله آنچنان که بایدوشاید ازسوی شوراهای اسلامی کشور جدی گرفته نمی شود که ضرورت دارد عملکردهای مالی به زبانی ساده به گونه ای که همه جزئیات و مطالب مهم منتقل شود این ماده قانونی اجرایی شود.
- پیش بینی راهکارهایی جهت اصلاح نظام درآمدی شهرداری ها برای مدیریت بهینه شهر ضروری است. ازجمله این راهکارها می توان به اختصاص بخشی از درآمدهای مالیاتی به شهرداری ها، وضع عوارض و مالیات ها متناسب با نیاز شهرداری و وضعیت اقتصادی کشور، اتخاذ الگوی مطلوب حکمرانی کارآمد شهری مبتنی بر شفافیت، پاسخگویی و مسئولیت پذیری، افزایش مشارکت و حمایت های مردمی، بهره گیری از کسب وکارهای کوچک اقتصاد محلی، تأکید بر سرمایه گذاری مولد و ... اشاره کرد.
- یکی از مؤلفه های مهم برای موفقیت سیستم مدیریت شهری، نحوه کنترل و تعادل بخشی نهادهای محلی برای جلوگیری از ایجاد انحصار قدرت است؛ بر این اساس نحوه تنظیم ارتباط شورا و شهردار بسیار حائز اهمیت است. سازوکار نظارت اعضای شورا باید به گونه ای باشد که با افزایش شفافیت، کارآمدی و کاهش فساد حاصل شود. پیش بینی محدوده قدرت اعضای شوراها، عدم دخالت آنها در انتصابات و به کارگیری نیروها، شفافیت رویه ها، نظارت ها و مسئولیت ها در زمینه طرح ها، قراردادها و مناقصه ها بسیار مهم است.
- معماری های شهری در سال های گذشته بدون توجه به حفظ هویت تاریخی و اسلامی شهر و حفظ مراکز قدیمی بوده است. بنابراین ضرورت دارد شوراها و شهرداری به مختصات و ویژگی های شهر اسلامی توجه کرده و خدمات شهری را در جهت تأمین این مقصود به کار گیرند. در شهر اسلامی؛ عدالت در تقسیم خدمات شهری، تأمین آرامش روحی و امنیت معنوی، ظهور و اعتلای مظاهر اسلامی و انقلابی، عمران و آبادی و زیبایی، حفظ طبیعت و صفای طبیعی همه با هم باید مورد توجه قرار گیرد.
- در جهان امروز طرح پرسش های نو و مسائل پیچیده و چندوجهی در حوزه های مختلف، نهادهای سیاستگذ ار را ناگزیر از اقدام برمبنای کار کارشناسی و علمی ساخته است. سازمان ها بدون داشتن دانش و آگاهی لازم نمی توانند به اداره امور مربوط به شهر به طور مؤثر بپردازند.
