معناشناسي ايثار در قرآن كريم

«ايثار» به‌عنوان بالاترين مرتبه‌ي ايمان، از نظر معناي لغوي و اصطلاحي، گستره‌ي وسيعي دارد؛ اما دامنه‌ي معنايي اين واژه در عرف عام، به‌قدري محدود شده كه بيشتر در معناي اصطلاحي «بخشش و فداكاري» آشكار شده است. در اين پژوهش، ضمن ريشه‌يابي و تعيين معناي وضعي واژه‌ي ايثار براساس منابع لغوي، به كشف لايه‌هاي معنايي آن در آيات قرآني پرداخته و كاربرد آن در مقطع زماني قبل و بعد از اسلام، مقايسه مي‌شود؛ سپس جايگاه و ارتباط معنايي آن در قرآن، با عنايت به حوزه‌هاي معنايي آن، بررسي مي‌شود. بدين منظور، مطالب تحت عنوان «معناشناسي تاريخي و توصيفي» و با روش «توصيفي- تحليلي» بيان شده است. معناي لغوي آن، شامل هرگونه برتري‌دادن و مقدّم‌داشتن، اعم از ايثار مثبت و منفي مي‌شود. قبل از اسلام، معناي اصطلاحي آن بيش از معناي لغوي، رايج بوده و بيشتر به انگيزه‌هاي فردي و قبيله‌اي محدود مي‌شد؛ اما آيات قرآني، آن را در خدمت اهداف دين جديد قرار داد و به آن، نيّت و انگيزه‌ي الهي بخشيد. درخصوص بافت قرآن كريم، اين واژه با حفظ معناي لغوي و اصطلاحي، با بسياري از مفاهيم اخلاقي و ديني، ارتباط معنايي پيدا مي‌كند: در معناي اصطلاحي با مفاهيمي مانند «احسان، اطعام، انفاق و شهادت»؛ و در تقابل معنايي با واژه‌هايي مانند «بخل، شُحّ، قَتور و ضَنين»؛ و در هم‌معنايي نسبي با كلمات «اختيار، تفضيل، اصطفا و اجتبا »؛ كه در يك حوزه‌ي معنايي قرار مي‌گيرند.