نگرشي بر چگونگي شكل گيري شهرهاي قرون نخستينِ اسلاميِ ايران با استناد به شواهد تاريخي و داده هاي باستان شناسي

بسیاری از اصول شهرسازی و معماری دوران اسلامی خصوصاً قرون نخستین آن برگرفته از شهرسازی قبل از اسلام می باشد. با این حال با آمدن اسلام و تحت نفوذ ایدئولوژی جدید، تغییرات بنیادینی در تمامی ابعاد زندگی مسلمانان ایجاد شد. یكی از مهمترین تغییرات یاد شده در معماری و ساخت شهر است. شهرهای قرون نخستین اسلامی ایران مانند سیراف، ری، نیشابور، شوش، اصطخر، از قاعدۀ فوق مستتثنی نبوده و با توجه به شرایط دین جدید شكل گرفته اند. از آنجائیكه در مورد علل اصلی شكل گیری شهرهای صدر اسلام ایران از منظر باستان شناسی تاكنون پژوهش مستقلی انجام نشده است ، در این پژوهش سعی می شود به بررسی این موضوع پرداخته شود كه چه عامل یا عواملی در شكل گیری شهرهای صدر اسلام ایران مؤثر بوده اند و داده های باستان شناسی تا چه اندازه شواهد تاریخی و منابع دستِ اول نگاشته شده در مورد این شهرها را تصدیق میكنند. روش بكار رفته در پژوهش حاضر نیز استفاده از داده های حاصل از بررسی و كاوشهای باستان شناسی در كنار منابع مكتوب دستِ اول تاریخی جهت دستیابی به نتایج مطلوب میباشد.نتایج پژوهش نشان میدهد كه عامل مسلط در ایجاد الگوی شهرهای مورد بررسی، دین اسلام است و تمامی شاخص ها و عناصر زندگی اجتماعی و كالبدی شهر بر اساس این عامل نظام و هویت می یابند. بطوریكه كه سایر عوامل دیگر را نیز تحت شعاع قرار داده است. علاوه بر عامل مذهب، زندگی اقتصادی و نحوه معیشت مردم هر یك از شهرهای مورد مطالعه، بوضوح در فرم بخشیدن به مجموعه واحدهای تشكیل دهنده و شكل معماری آن نقش مؤثری داشته است، چنانچه شواهد تاریخی و داده های حاصل از بررسی ها و كاوش های باستانشناسی دعاوی فوق را تأیید می كنند