دسترسي نابينايان به آثار نوشتاري استثنايي بر كپي رايت

به موجب اصل عدم تبعیض به عنوان یكی از اصول اساسی حقوق بشر، همه انسان ها صرف نظر از تمام تفاوت ها از حق آموزش، مشاركت در زندگی اجتماعی و فرهنگی و بهره مندی از علوم و فنون برخوردارند. استیفای این حق نیازمند وجود مواد فرهنگی از یك سو و توانایی استفاده از این محصولات از سویی دیگر است. افراد دارای معلولیت (جمعیت بالغ بر650 میلیون نفر) به ویژه معلولین بینایی (جمعیت بالغ بر 285 میلیون نفر) از گروه های آسیب پذیر جامعه بوده، به دلیل نقص ذهنی یا جسمی نمی توانند همانند و در شرایط برابر با دیگران از ابزار آموزش كه غالباً دیداری بوده و زمینه ساز رشد و مشاركت آنها در فعالیت های مختلف علمی و اجتماعی است، استفاده نمایند. به موجب مقررات بین المللی از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر و كنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، كشورها ملزم به رفع موانع موجود و ایجاد بسترهای لازم برای بهره مندی معلولین از شرایط برابر آموزشی می باشند. یكی از موانع قانونی فراروی معلولین بینایی در خصوص استفاده از مواد فرهنگی و به طور خاص آثار نوشتاری از جمله كتاب و نشریه، حقوق انحصاری ناشی از مالكیت فكری است. در نتیجه این انحصار، تكثیر و توزیع این آثار منوط به اجازه دارنده حق بوده، تبعا امكان تبدیل آن به شكل قابل استفاده برای معلولین بینایی مثل كتاب صوتی یا بریل ممنون می باشد. اقدام وایپو در تصویب معاهده 2013 مراكش و الحاق كشورها از جمله ایران به آن، گامی بین المللی و بسیار ارزنده و پیش بینی این حق در لایحه حقوق مالكیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط اقدام ملی مناسبی در تحدید انحصار ناشی از مالكیت فكری و گسترش حقوق معلولین بینایی در خصوص استفاده از آثار نوشتاری است. در این پژوهش به ضرورت وضع استثنا بر حق انحصاری مؤلف به نفع معلولین بینایی و مبانی آن از منظر حقوق بشر پرداخته شده است