بررسي مهجور شدگي واژگان عربي در مطبوعات زبان فارسي در سده اخير

مهجور شدگی یكی از مباحث مربوط به بسامد واژگان است. بحث پیرامون بسامد یك واژه یعنی بحث پیرامون یك طیف، طیفی كه یك سوی آن بسامد صفر و سوی دیگر آن بسامد بی نهایت است. به نظر می رسد كه بسامد واژگان پیوسته در طول این طیف در نوسان باشد. واژه های مهجور در نقطهٔ صفر یا نزدیك به صفر قرار می گیرند (بشیر جام، ۱۳۸۲، ص ۸۰). مقالهٔ -حاضر به بررسی مهجور شدگی واژگان قرضی زبان عربی در مطبوعات زبان فارسی می پردازد. برای این منظور روزنامهٔ اطلاعات سال های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ هجری شمسی انتخاب شده و برخی از واژگان زبان عربی كه به زبان فارسی راه یافته و كاربرد وسیعی در مطبوعات آن زمان داشته، گلچین شده است. نحوهٔ گردآوری این واژه ها بدین صورت بوده است كه طی چند ماه، غالب صفحات روزنامهٔ اطلاعات سال های مذكور شامل بخش های سیاسی، علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی، آگهی ها و ... بررسی و واژگان مهجور همراه با جملات آنها استخراج شدند. پس از گردآوری و از گان مهجور و اطمینان یافتن از مهجور بودن آنها، این واژگان به همراه معادل های فارسی شان دسته بندی شدند. علت اصلی مهجور شدن این واژه ها، معادل سازی یا واژه گزینی و گرایش به جایگزینی وازه های بیگانه با واژه های فارسی (پارسی گرایی) است. نگرش منفی به عربی و عربی مآبی و در مقابل نگرش مثبت به فارسی و پاكسازی زبان فارسی از دلایل مهم واژه گزینی فارسی است كه در این امر فرهنگستان زبان و ادب فارسی نقش بسزایی داشته است علاوه بر این ثقیل بودن واژه های عربی و سره گرایی و وطن پرستی نیز باعث واژه گزینی شده است. به عنوان مثال می توان به واژه های از شامعه خراش، قصیر القامه، محاسب، قوهٔ باصره، احصائیه، عایدات بلدیه، درالتعلیم، دواب، نظمیه و اسعار كه به ترتیب برای آنها معادل های فارسی از گوش خراش، كوتاه قد، حسابدار، قوهٔ بینایی، آمار، درآمدهایی شهرداری، آموزشگاه، چهار پایان، قریب به اتفاق واژه های ساخته شده است اشاره كرد. البته جز اینكه فرهنگستان برای آن ها معادل سازی كرده است شكی نیست اما این نكته را نیز نباید از نظر دور داشت كه همهٔ معادل های: از سوی فرهنگستان در بین عوام رایج نشدند. در واقع می توان گفت برنامه ریزی زبان، سیاست های زبانی مه: شده از سوی دولت و سازمان های مرتبط با آن از جمله صدا و سیما، آموزش و پرورش، مطبوعات و ... در با كار بردن و رایج شدن معادل های ساخته شده نقش بسزایی داشته اند. علاوه بر واژه گزینی، دلایل دیگری برای مهجور شدگی واژگان عربی وجود دارند كه عبارتند از: تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تابوها و خسن تعبیر. در این مقاله، تنها به واژه گزینی، كه علت اصلی مهجور شدگی است می پردازیم.