خشكسالي، كم آبي، مديريت ريسك ،بحران و راھبردھا

چكیده:افزایش تواتر،تناوب وشدت بلایای طبیعی ،حوادث وسوانح غیرمترقبھ دركنارآسیب پذیری روزافزون مجتمع ھای زیستی خصوصا شریانھای حیاتی،انفجارجمعیت،تغییرات اقلیمی،گرم شدن كره زمین،توسعھ شتابان محیط ھای انسان ساخت(جزایرحرارتی كلان شھرھا) ،شھرگرایی،حاشیھ نشینی،اسكان غیررسمی ،مصرف گرایی ،نیاز فزاینده بھ منابع آب برای كشاورزی ،صنعت،فضای سبزشھری،مصارف درحال افزایش خانگی،مصارف تولیدانرژی درعین حال ھدررفت وآلودگی بدون كنترل،وقوع تشدیدشونده چرخھ ھای مخرب خشكسالیھاوسیلابھا دوروی سكھ مشكلات ساختاری ،برنامھ ای ،سیاستگذاری ،فرھنگی ومدیریتی بخش عمده كره مسكون بویژه حاورمیانھ وایران رادرمعرض پدیده پرمخاطره وگزنده بحران كم آبی قرارداده است.بحرانی كھ ھیاھوی بحرانھای نقطھ ای مانند زلزلھ رانداشتھ اماآرام وخزنده وفراگیر ریشھ ھای حیات رامی خشكاندوغالب شریانھای حیاتی رابا عدم تعادل وفروپاشی مواجھ می سازد.بحران كم آبی یكی از بزرگترین چالش ھای قرن حاضر است كھ می تواند سرمنشاء بسیاری از تحولات منفی جھان قرار گیرد. متاسفانھ علیرغم وخیم بودن وضعیت كم آبی در ایران شھروندان در مصرف آب صرفھ جویی لازم را بھ عمل نمی آورند تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، مدیریت نامناسب و كاھش منابع آب ھای زیرزمینی از جملھ دلایلی ھستند كھ بر وخیم تر شدن اوضاع كم آبی در تھران و سایر شھرھای ایران تاثیرگذار بوده اند. در بلند مدت باید در كل كشور ١٢١ میلی متر بارش داشتھ باشیم كھ با كمبود ٢۵ درصدی بارش ھا مواجھ ایم.ھم اكنون در سد لار فقط یك درصد، سد طالقان ٣۴ درصد، سد كرج ٣١ درصد و سد لتیان ٢٩ درصد آب وجود دارد از میان ٤٣ نوع بلای طبیعی موجود در جھان، ٣٤ نوع آن در كشور ما رخ می دھد كھ خشكسالی یكی از مھمترین آنھا می باشد. خشكسالی با خطرات طبیعی دیگر متفاوت است. چون تعیین دقیق شروع و پایان خشكسالی كاری مشكل است و گستردگی جغرافیایی آن در سطحی وسیع می باشد. خشكسالی، كاھش و بی نظمی بارندگی است بھ نحوی كھ روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطھ متوازن و متعارف انسان و محیط مختل گردد. خشكسالی، ویژگی دائمی یك منطقھ نیست و ویژگی ھای آن از نقطھ ای بھ نقطھ دیگر،كاملا متغیر و متمایز است. بارش عمده ترین پارامتری است كھ درتعریف خشكسالی بھ كارمی رود وكمبود یا فقدان آن، آستانھ رخداد خشكسالی است. نگاھی بھ آمارھای موجود، نشان می دھد حجم كل ریزش ھای جوی، كل حجم جریان ھای سطحی و حجم آب موجود در مخازن سدھای كشور، از مھر ١٣٨٦ لغایت ٣٠ بھمن ماه ١٣٩٣ كاھش قابل ملاحظھ ای حدود ٣٣ تا ٤١ درصد داشتھ است. متوسط بارندگی درایران ٢٥٠ میلیمتر بوده و ٧٥ % سطح ایران دارای بارندگی كمتر از ١٠٠ میلی لیتر می باشد و میانگین بارندگی در ایران، ٦٧ % كمتر و تبخیر، ١٠ % بیشتر از میانگین جھانی است. بر اساس تعاریف موجود، مناطقی كھ سرانھ آب كمتر از ١٠٠٠ مترمكعب در سال داشتھ باشند دارای شرایط بحرانی خواھند بود، پس ادامھ روند فعلی افزایش جمعیت و عدم مدیریت صحیح تقاضا و عدم اصلاح الگوی مصرف آب، ایران را درحال حاضربا بحران جدی منابع آب مواجھ كرد ه و طبق پیش بینی ھا، تا سال ٢٠٥٠ ، جزءكشورھای كم آب خواھیم بود. امروزه بنا بھ دلایل زیادی بھره گیری بیشتر از منابع آب موجود، یك ضرورت انكار ناپذیر است. افزایش سریع جمعیت، عدم توزیع یكنواخت ریزش ھای جوی در جھان و كمبود بارندگی در بسیاری از مناطق جھان، توسعھ شھرنشینی و افزایش سرانھ مصرف آب ھمراه با توسعھ وضعیت فرھنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم، افزایش تولید فاضلاب و آلودگی بیشتر منابع آب و كیفیت نامطلوب آب، برداشت بی رویھ و كاھش كیفیت آب، عدم استفاده مجدد از آب، و فرھنگ ضعیف استفاده از آب و در نتیجھ كاھش سرانھ آب موجود، از جملھ عللی ھستند كھ سبب طرح مسئلھ كمبود آب و احتمال بروز پدیده خشكسالی بھ عنوان یك مشكل اصلی در سطوح بین المللی و ملی شده است و اصلاح الگوی مصرف آب بھ عنوان یك ضرورت انكار ناپذیر می بایست مورد توجھ خاص قرار گیرد. مقدار منابع آب، ثابت ولی تقاضای آب با دو برابر شدن جمعیت سھ برابر شده است. در نتیجھ محدودیت منابع آب با كیفیت مناسب، برای تأمین آب شرب بھ ویژه در مناطق كویری و حاشیھ كویر از یك سو و روند رو بھ رشد آلودگی منابع از سوی دیگر، سبب افزایش نیاز بھ تعداد تاسیسات ذخیره و برداشت آب شده و ھزینھ ھای مورد نیاز را تا دو برابر، افزایش داده است. اینھا از جملھ عواملی ھستند كھ ایران را جزء كشورھای كم آب و در معرض پدیده خشكسالی قرارمی دھد. ھدف از این مقالھ تحلیل روند كم آبی وجستجوی راھكارھای عملی برای كاھش عوارض كم آبی ومدیریت استراتژیك مخاطرات وبحران آب است.روش تحقیق تحلیل ھای كمی وكتابخانھ ای وبررسی تطبیقی متضمن روش تحلیل سیستماتیك واكولوژیك بوده است.كلمات كلیدی: ،،،،،،