نسخ خطي ديوان شيخ آذري در فهرست استاد منزوي

یكی از مهمترین كارها در حوزه ترویج زبان و ادب فارسی، بازخوانی و تصحیح نسخ خطی به جای مانده از بزرگان این سرزمین است. این گنجینه بی نهایت همتی والا می طلبد، تا غبارروزگاران را از روی آنها زدورده و این آثار سترگ را در معرض دید خواهندگان، قرار دهد. بی شك یكی از راههای دریافت و شناخت نسخ خطی فهرست هایی است كه نوشته شده، و شاید مهمترین آنها فهرست مشترك نسخ خطی تالیف استاد احمد منزوی است. چندی قبل در جستجوی نسخ خطی دیوان شیخ آذری اسفراینی شاعر سده نهم هجری گذارم به این فهرست افتاد. از دیدن ۸ عنوان نسخه خطی فهرست شده شادی زاید الوصفی پیدا كردم چون دیدم شش عنوان از آنها، در ایران موجود است، خوشحالیم صد چندان گشت. اما هنگامیكه عنوانها را یادداشت كردم و منابع و كتابخانه ها را در این سوی و آن سوی كره خاكی درنوردیدم، به قول بیقهی حكایت از لونی دیگر گشت. ماجرا آنچنان طولانی شد و مشكلات آن چنان فراوان، كه از دل این جستجو مقاله ای پدید آمد و شرح حالی كه خواندنش خالی از لطف نیست و هر چه باشد برگی دیگر است از مشكلات تصحیح نسخ خطی در این دیار، و دشواریها و اشكالات فهرست نویسی نسخ خطی كه تفصیل آن در مقاله آورده ام. فقط در حد حوصله این چكیده چنین می آورم كه یك عنوان از فهرست مذكور، مثنوی عجایب الغرایب شیخ آذری است نه دیوان شعر و عنوان دیگر، دیوان آصفی اسفراینی است كه ظاهراً نظر به تشابه عنوان لاتین این دو شاعر : AZary و ASefy خلط مبحث گردیده و در این فهرست آمده است. از شش عنوان باقیمانده نیز فقط چهار عنوان در ایران می باشد، كه دسترسی به آن ها ممكن است. در تماس با كتابخانه دانمارك و كتابخانه انجمن آسیایی كلكته در هند كه جایگاه دو نسخه دیگر است، متوجه شدم شماره های ذكر شده در فهرست اشتباه بوده و ظاهراً شماره های بایگانی باسال تولد شاعر اشتباه شده است و بدینگونه نشانی دادن، هر راهی به تركستان ختم می شود. به این ترتیب فقط چهار نسخه موجود در ایران را بررسی اجمالی نموده و مشخصات ظاهری و متنی آنها را در حد نگاه و بررسی اولیه در این مقاله آوردم. امیدوارم دو نسخه در حصار هند و دانمارك مانده دیوان شیخ را نیز، به زودی به دست آورده كار تصحیح دیوان شیخ آذری را آغاز نمایم.