بررسي نظريه نظم عبدالقاهر جرجاني با تكيه بر ديدگاه هاي نوين زبانشناسي

عبد القاهر جرجاني، توانمندترين دانشمند نحو و بلاغت و از منتقدان برجسته ي ايراني و اسلامي در قرن پنجم هجري مي باشد. او اساس نظريه ي خود را در باب دريافت معني و زيباشناسي عبارت در قالب نظريه نظم بنا نهاد. اين نظريه كه به حق نمايانگر اوج چهار سده پژوهش عميق در فرهنگ اسلامي در باب ماهيت فصاحت، بلاغت و برتري آثار ادبي است، بخشي از نظريه عمومي معنا و فرآيند خلاق است كه جرجاني در دو اثر بزرگش، دلائل الاعجاز و اسرار البلاغه تمام همش را صرف تبيين آن مي كند. برخي زبان شناسان امروزي نظريه نظم جرجاني را به عنوان گنجينه اي گرانبها ستوده و آن را با تحولات زبان شناختي همسان مي دانند و عده اي نيز (برخي از زبان شناسان غربي)، اين نظريه را به عنوان دستاورد زبان شناسي نوين معرفي كرده و تقدمي براي جرجاني قائل نيستند. در اين مجال سعي بر آن است تا با تكيه بر روش توصيفي تحليلي، ضمن معرفي نظريه ي نظم جرجاني، آراء و ديدگاه هاي وي با پاره اي از ديدگاه هاي نوين زبانشناسي بويژه ساختارگرايي و گشتاري مقايسه شود تا ارزش و پيشتازي مطالعات جرجاني در مقايسه با تحول حاصل در ميدان زبان شناسي آشكار شود. دستاورد كلي اين پژوهش مبين آن است كه جرجاني قرنها پيش ديدگاه هايي را مطرح كرده است كه امروزه زبان شناسان اروپايي و آمريكايي به عنوان آرا و انديشه هاي جديد مطرح مي نمايند. بزرگترين زبان شناسان معاصر غرب همچون فرديناند دوسوسور (مؤسس مكتب ساختارگرايي) در زبان، كه بر عنصر معني» در گفتار انساني تأكيد دارد و نوآم چامسكي ( مؤسس مكتب دستور گشتاري - زايشي)، كه به وجود رابطه ي معنايي ميان جمله ها پي برد، چندين قرن بعد از جرجاني، نظرياتي در حوزه ي معناشناسي ارائه داده اند كه دقيقا منطبق با نظريات عبدالقاهر جرجاني مي باشد. بنابر اين مطالعات وي، پايه و اساس بيشتر نظريات زبان شناختي و معناشناختي در عصر حاضر محسوب مي شود.