تجلّي ادبيات و فرهنگ عربي در آيينه شعر و ادب دوره قاجار

پيوند زبان عربي و فارسي قدمتي ديرينه دارد، رابطه اي كه پيش از اسلام آغاز شده است، با ورود اسلام به ايران و تولد نخستين آثار مكتوب ادب فارسي در سده هاي سوم و چهارم هجري گسترش يافته و تاكنون نيز ادامه دارد. اين دو زبان ارتباطي دو سويه با هم داشته اند، اما در اين ميان سهم تأثير زبان عربي بر زبان فارسي به مراتب بيشتر بوده است، اوج تأثير پذيري زبان فارسي از عربي را مي توان در قرنهاي هفتم و هشتم و در سبك موسوم به عراقي مشاهده كرد. با توجه به اهميت تاثير زبان عربي بر نظم و نثر فارسي، در اين جستار سعي شده است با يك بررسي تطبيقي چند جانبه، ادبيات دوره قاجار بر اساس مولفه هاي مختلف زبان عربي و مضامين و تأثيرات كاربردي، تحليل و بررسي شود. در اين پژوهش نمونه هايي از متون نظم و نثر زبان فارسي از بين آثار برتر ادبي دوره قاجار، گزينش و نشانه هاي اين تأثير و عوامل اثرگذار سياسي و اجتماعي در آن تبيين شده است. يافته هاي اين جستار نشان مي دهد زبان فارسي در عصر قاجار، به شكل گسترده اي از زبان عربي تاثير پذيرفته است. اين اثر پذيري با توجه به تغييرات اوضاع سياسي و اجتماعي، فراز و فرودهايي تجربه كرده كه نقش بارزي در غني كردن زبان فارسي داشته است. روش بررسي تطبيقي اين پژوهش بر اساس مكتب فرانسه است كه در تاثير و تاثر، بر محور روابط ادبي، تاريخي و اثرپذيري مستقيم تمركز دارد. استفاده از مولفه هاي زبان عربي از جانب شاعران و نويسندگان فارسي زبان اين دوره، دلايلي داشته كه مهم ترين آنها، اظهار فضل نويسنده، تفاخر به عربي داني و يا تفتن بوده است، به صورتي كه در موارد زيادي با حذف اين مولفه ها، آسيبي به معناي متن يا شعر فارسي وارد نمي شود