توكل در مثنوي معنوي مولانا (دفتر اول و دوم و سوم)

توكّل مقام ششم از مقامات و درجات دين است كه سالك الي الله در سفر معنوي خود بايد آن را كسب كند. امّا در اصطلاح عرفاني منزل و مقامي است كه سالك طريقِ حق، براي رسيدن به يقين و باريافتن به پيشگاه حضرت محبوب مي بايد آن را بپيمايد. توكّل با دو مقام پيشين (صبر) و پسين (رضا) ارتباط تنگاتنگي دارد، مقابل جهد و تلاش قرار مي گيرد و از فروع جبر و اختيار مي باشد. مولانا جهد و كوشش و تلاش بشر را در امور اعمّ از جسماني و روحاني لازم مي شمارد؛ به اين شرط كه با «توكّل» توأم باشد؛ و هيچ يك از دو طرف را به تنهايي كافي نمي داند. به عبارت ديگر در اين مسأله نيز موافق اصل كلّي «ما رَمَيتَ اِذ رَمَيتَ» معتقد به «امرٌ بينَ الامرَين» شده؛ و در خصوص موضوع توكّل، به حديث شريف نبوي تمسّك جسته است كه فرمودند: «اِعقِلها وَ تَوَكَّل.» مولوي معتقد است توكّل كه با همه ي اعتبارش از بنده سلب مسئوليّت نمي كند و عامل جذبِ عنايت الهي است. توكّل كه نفي رؤيت اسباب و تسليم پيش خواست و تقدير الهي است، بايد در معاملات قلبيِ سالك از ظاهرِ قال به درجه ي حال رسيده باشد.