جايگاه محمود غزنوي در انديشه‌ي عطار و مولانا

شاعران و نويسندگان عارف در طي اعصار سعي داشته اند، براي تبيين هر چه عميق تر مفاهيم فرامادي عرفاني، از هر آن چه و هر آن كه در عالم ماده و مجاز در دسترس دارند، مدد جويند. يكي از اين شخصيت ها كه جايگاه ويژه هم در تاريخ و هم در ادبيات اين سرزمين داشته و به مدد قلم سحرانگيز بيهقي ياد و خاطرة او در سينه هاي مردمان، نسل به نسل منتقل شده است، محمود غزنوي است. سلطان محمود غزنوي با آن كه شخصيتي تاريخي است، از سويي به دليل داستان دلداگي اش با اياز در ادب غنايي، و از سويي ديگر به دليل تهوّر و شجاعت و به ويژه جنگ هايش با هندوان در ادب حماسي و نيز به دليل تعصبش در دين و مراوده هايش با عارفان در ادب عرفاني جايگاهي نمادين يافته است. اين جستار با استفاده از روش تحليل محتوا و كنكاش در آثار عطار و مولوي به بررسي جايگاه نمادين محمود غزنوي در عرفان پرداخته است. پس از تأمّل دقيق و مطالعه ي كامل حكايات مربوط به محمود غزنوي و اطرافيان او در آثار اين دو شاعر شهير- كه اين حكايات گاه جنبه تاريخي و واقعي دارد و گاه ساخته ذهن توانمند اين دو شاعر بزرگ است - مشخص شد، اين پادشاه بلندآوازة غزنوي به صورت هاي گوناگوني در متون عرفاني جلوه گر شده است و او را مي توان نمادهاي: حق تعالي، معشوق، عاشق مدعي، عاشق خام و ناتمام، عاشق حقيقي و راستين، فقر و فناي عرفاني، سالك غافل دچار وقوف ، سالك آگاه از وقفه و مشكل خويش، انسان كامل و پير طريقت مشاهده كرد.