كتاب شناسي هزار و يك شب

بي هيچ گمان هزار و يك شب يكي از شاهكارهاي مسلّم ادبيّات جهان به شمار مي رود. اين شاهكار ادبي را، در اصل، بايد اثري هندي ايراني به شمار آورد. در گذرِ ساليان اصل فارسي آن از بين رفت، امّا در قرن دوّم هجري، از روي نسخة فارسي، به جامة عربي درآمد و به مرور زمان داستان هائي با رنگ مايه هاي عربي اسلامي بدان افزوده شد و بيش از پيش فربه شد. تقريباً تا قرن هفتم هجري بازار هزار و يك شب پرجوشِ خريدار بود امّا اندكاندك به دست فراموشي سپرده شد و از يادها رفت. تا اينكه در اوائل قرن هجدهم ميلادي آنتوان گالان، مستشرق فرانسوي، آن را به زبان فرانسه درآورد. به مددِ ترجمة او هزار و يك شب ازنو رونق بازار يافت، به زبان هاي مختلف اروپائي ترجمه، و وارد چرخة ادبيّات جهان شد. در دورۀ قاجاريه به همّت عبداللطيف طسوجي تبريزي از عربي به فارسي ترجمه و در دارالمطبعه ناصري به زيور طبع آراسته شد. ترجمة طسوجي، اگرچه براي خوانندۀ امروزي اندكي كهنه گرايانه به نظر مي رسد، امّا آن را بايد از نثرهاي ممتاز و فاخر قاجاري محسوب كرد. اين اثر در سال 1315 به اهتمام علي اصغر حكمت در 5 جلد توسط انتشارات كلالة خاور منتشر شد. با انتشار اين چاپ بود كه هزار و يك شب رواج و حُسن قبول عام يافت. علي اصغر حكمت بر اين چاپ مقدمه مفصل و پراطلاعي، زير عنوان «مقدمه بر هزار و يك شب» نوشت كه هنوز هم خواندني و به خاطر سپردني است. در سال هاي -اخير به حكم يكي از اصول پذيرفته شده در رشتة مطالعات ترجمه مبني بر اينكه شاهكارهاي ادبي هر ربع قرن در خور ترجمة مجدد هستند - دو ترجمة جديد از هزار و يك شب به كوشش محمّد ابراهيم اقليدي (1101) و محمّدرضا مرعشي پور (1391)، براي خوانندگان امروزي روانة بازار شده است. پس از حكمت، پژوهشگران برجسته اي مانند جلال ستاري و بهرام بيضائي بدين اثر اقبال نمودند و آثاري تحقيقي ممتازي در اين باب نوشتند كه سخت خواندني و مفيدند. خوشبختانه، اقبال به هزار و يك شب، در زبان فارسي مانند زبان هاي اروپائي، همچنان رو به تزايد است. كتاب شناسي حاضر مشتمل بر 70 كتاب، مقاله و مصاحبه با موضوع هزار و يك شب است. اين كتاب شناسي فقط آثار منتشر شده به زبان فارسي را شامل ميشود. كتابشناسي حاضر از حوزه هائي متعددي چون فرهنگ، فلسفه، اخلاق، سياست، جامعه شناسي، نسخه شناسي، زبان شناسي و . . . به هزار و يك شب مي پردازد. از سوي ديگر سعي شده كه ترجمه ها، تفاسير، و چاپ هاي گوناگون هزار و يك شب نيز معرّفي شود. افزون بر اين ها، هزار و يك شب در دنياي نمايشنامه، رمان و سينما نيز بررسي شده است. اميدوارم كه تكثر و تنوّع مدخل ها افق هاي تازهاي را به روي علاقه مندان بگشايد و براي دوستداران اين حوزۀ سودمند باشد.