روابط دولت و ملت در فرمان مشروطيت

فرمان مشروطه نخستين متن رسمي در تعريف مناسبات دولت و ملت در تاريخ ايران پيش از انقلاب اسلامي است. صدور اين فرمان كه حاصل رنج ها و مشقات متعدد بود، هم به تغيير روابط دولت و ملت و هم دگرگوني نهادهاي سياسي منجر شد. به همين خاطر صدور فرمان مشروطه را بايد در زمرۀ مهمترين رخدادهاي ايران معاصر تلقي كرد كه مستقيم يا غيرمستقيم بر بسياري از فرايندهاي سياسي پس از خود اثر نهاده است. با انتشار اين فرمان، مردم ايران از جايگاه رعيت به مقام رفيع ملت ارتقا يافتند و دورۀ تازه اي در حيات و پويش سياسي آنان آغاز شد. البته صدور اين فرمان با فراز و فرودهاي فراوان همراه بود. از سه فرمان صادر شده، دو فرمان نخستين مورد اعتراض مشروطه خواهان قرار گرفت و بسرعت ملغي شدند اما سرانجام بر سر متن فرمان سوم توافق شد و به دنبال آن تحصن در باغ سفارت انگليس و مهاجرت علما در قم پايان يافت. اما مساله اين است كه چرا سه فرمان متفاوت براي تعيين نوع رابطۀ دولت و ملت صادر شد و چرا اين فرمان ها به صورت هاي متفاوت و گاه معتارضي مورد تفسير و خوانش قرار مي گرفتند و بر سر محتواي آن ها كشمكش و جدال درمي گرفت و به بحران هاي تازه اي دامن مي زد؟ و چرا مشروطه خواهان وادار شدند محمدعلي شاه را به صدور فرمان ديگري براي تأييد مجدد مشروطيت مجبور كنند؟ نوع و ماهيت مناسباتي كه اين فرمان ها در روابط دولت و ملت رقم مي زدند چه بود؟ اين مقاله قصد دارد با تحليل محتواي اين فرمان ها، مناسبات تعريف شده بين دولت و ملت را در همين چارچوب بررسي كند. مقاله سرانجام به اين نتيجه مي رسد كه راز اصلي صدور سه فرمان متفاوت جدال بر سر تعيين جايگاه ملت در متن اين سند مهم و تعيين نوع رابطۀ دولت و ملت در متن اين فرمان ها بود كه براي نخستين بار حق ايرانيان را براي مشاركت در قدرت به رسميت مي شناخت. واژگان كليدي: فرمان مشروطيت، طبقات ملت، مردم، رعيت