از حاشيه شرق تا حاشيه غرب ايران؛ حس همبستگي طوايف بلوچ با قيام شيخ محمد خياباني در انگليس‌ستيزي

شروع جنگ جهاني اول و حضور نيروهاي روس در مناطق شمالي كه به طور اجتناب ناپذيري با نيروهاي عثماني مواجه مي‌شدند و از طرف ديگر، قواي انگليس در جنوب، گرايشي در ميان سياستمداران ايراني ايجاد كرد كه براي كوتاه كردن دست روس و انگليس از ايران، اعلام بيطرفي شود. هرچند به طور عملي شرايط بيطرفي ايران فراهم نشد اما مسأله مهم اين بود كه فضاي سياسي ايران اتحاد با دشمنان روس و انگليس را غنيمت شمرد. از اينرو مذاكراتي با مقامات آلماني انجام داد كه به پيمان دفاعي و مالي منتهي گرديد و حتي در سايه حمايت آلمانها، قرار شد دولت موقت مهاجرين تشكيل شود و پايتخت به كرمانشاه منتقل گردد تا از فشار روس و انگليس در امان باشد. فعاليتهاي آلمان در ايران محدود به اين امر نبود بلكه آنان از خوزستان تا كرمان و بلوچستان به ساماندهي سياست ضدانگليسي مشغول شدند كه البته با رخنه در افغانستان زمينه فعاليت ضدانگليسي را فراهم كردند. منطقه بلوچستان با وجوديكه در حاشيه قرار داشت اما از ابراز روحيه انگليس‌ستيزي دور نماند و پس از انعقاد قرارداد 1919 با اطلاع از علني شدن قيام شيخ محمد خياباني، در نامه‌اي خواستار همراهي و كمك از وي براي مقابله با انگليس شد. اين امر نشان مي‌دهد كه طوايف بلوچستان بي‌خبر از تحولات عمومي ايران و حتي جريان حاكم بر گرايشات سياسي نبودند و همين مسأله زمينه‌اي شد كه قيامهايي كه در نقاط مختلف در اعتراض به مداخلات خارجي صورت مي‌گرفت را رصد كنند. مسأله قابل توجه اين است كه چگونه در طي جنگ، طوايف بلوچ در دورترين نقطه از مركزيت ايران به استمداد و همكاري با خياباني در تبريز متوسل شدند. مقاله پيش‌رو با توجه به موقعيت ايران در جنگ جهاني اول به چگونگي رابطه طوايف بلوچستان و قيام شيخ محمد خياباني مي‌پردازد همچنين آگاهي و شناخت جريان و گرايش سياسي حاكم بر ايران در طي جنگ جهاني اول را مورد مطالعه قرار مي‌دهد تا به اين پاسخ دست يابد كه چگونه هدف مشتركِ انگليس‌ستيزي موجب حس همبستگي و روحيه مقابله با مداخلات خارجي و حتي مشاركت سياسي جنبشهاي مناطق مختلف از جمله بلوچستان و آذربايجان گرديده است؟