بررسي نهشته‌هاي كواترنري و مخاطره محيطي فرونشست زمين در دشت نيشابور

Study of quaternary deposits and environmental hazard of land subsidence in Neishabour plain

مخاطره محيطي فرونشست زمين و ترك هاي حاصل از آن در نهشته هاي كواترنري دشت هاي تراكمي يك مشكل عمومي و اساسي است كه بر اثر برداشت بي رويه از منابع آب زيرزميني رخ مي دهد و موجب تحديد جمعيت هاي انساني ساكن در اين دشت ها مي باشد. رسوبات كواترنري اين دشت ها از نظر زمين شناسي كاربردي اهميت زيادي دارد زيرا اين رسوبات بخش قابل توجهي از سطح زمين را خصوصا در مناطق ساحلي، دره ها و جاهائيكه بيشتر شهرهاي بزرگ قرار دارند مي پوشانند. (موسوي، 1373). دشت نيشابور يكي از مهمترين دشت هاي استان خراسان رضوي در شمال شرق ايران با 3858.26 كيلومتر مربع 52.64 درصد مساحت حوضه آبريز نيشابور را تشكيل مي دهد. در سال هاي اخير رشد جمعيت همراه با توسعه كشاورزي در آبرفت هاي حاصلخيز اين دشت سبب فشار بر منابع آب زير زميني به جهت بهره برداري بي رويه از آبخانه ي دشت سبب تراكم رسوبات آبخانه در خاك هاي تحكيم نيافته و جوان دشت گرديده و متعاقب آن نشست زمين و ترك هاي حاصل از آن در نقاط مختلف دشت رخ داده است . نشست زمين را مي توان پديده اي ژئومورفيك دانست كه حاصل حركت عمودي زمين به سمت پايين است و مي تواند با جابجايي ناچيز افقي نيز همراه باشد اين پديده با بروز ترك ها و شكاف هايي در روي زمين و آسيب زدن به سازه هاي سطح همراه بوده كه در عمق نيز نسبت به تغييرات بافت خاك و تخلخل آن اقدام كرده و فضاي موجود در رسوبات دشت را كاهش و از اين طريق منجر به كاهش حجم آبخانه جهت ذخيره سازي آب مي شود. بررسي نقشه هاي 100000/1 منطقه همچنين نقشه 250000/1 يكپارچه خراسان رضوي و تصاوير ماهواره اي لندست و كوئيك برد همچنين پيمايش هاي ميداني و انتقال اطلاعات بدست آمده در نرم افزارArcmap نشان مي دهد اين نهشته‌ها شامل تراس و آبرفت هاي قديمي (Qt1)، تراسها مخروطه افكنه‌ها و آبرفت‌هاي جديد (Qt2)، تپه‌هاي ماسه‌اي (Qs)، پهنه‌هاي رسي (Qc) و رسوبات بستري (Qal) مي باشند. مخروط افكنه ها و نهشته هاي آبرفتي جديد تشكيل دهنده مخزن اصلي سفره آب زيرزميني (آبخانه) دشت نيشابور مي‌باشد. با بررسي منحني وضعيت سطح ايستابي در آبخانه ي دشت نيشابور ملاحظه مي گردد كه از سال 1365 تا حال حاضر افت سطح ايستابي هم به صورت تدريجي و هم به صورت ناگهاني تداوم داشته است. بررسي نقشه ها افت سطح آب زيرزميني را در نهشته‌هاي كواترنري دشت نيشابور در يك دوره 30 ساله 44 متر نشان مي‌دهد و اين علت اصلي نشست زمين و ترك‌هاي حاصل از آن در اين دشت مي‌باشد.