شناسايي مناطق مستعد فرسايش خندقي با استفاده از شاخص SPI، مطالعه موردي: حوضه آبريز نيان

فرسايش خندقي از دو نظر در بين انواع فرسايش آبي اهميت دارد. اول اين كه تحقيقات كمي درباره آن صورت گرفته و كمبود داده ها درباره آن احساس مي شود؛ زيرا تحقيقات زيادي درباره فرسايش پاشماني و سطحي و شياري در چند دهه اخير صورت گرفته است و دليل آن نيز گسترش و ارائه مدل هاي فرسايش براي برآورد فرسايش شياري و بين شياري، RUSLE,USEL,MUSEL,WEPP و ... است. دوم اينكه فرسايش خندقي چندين برابر فرسايش سطحي توليد رسوب دارد كه براي مخازن سدهاي احداث‌شده، هدر رفت خاك حاصلخيز توليدشده و رسوب گذاري رودخانه ها بسيار مهم است (سليمان پور و همكاران، 1389). از مجموع تعاريف ارائه‌شده از خندق مي توان اين‌گونه برداشت كرد كه عمق و عرض خندق مي تواند بيش از 30 سانتي متر تا چندين متر و طول آن نيز تا صدها متر باشد. مقطع ارضي خندق ها در اراضي سست U شكل و در اراضي سخت V شكل است (بافكار و مجردي،1385). در مقايسه با آبراهه هاي رودخانه هاي پايدار كه پروفيل آن ها به نسبت صاف، طويل و مقعر است، خندق با ويژگي هايي مشخص مي شود كه از جمله آن ها وجود ديواره عمودي در پيشاني خندق و پله هاي مختلف يا نقاط گودشده در طول مسير است (، مورگان به نقل از ملكي و همكاران، 1392). در منطقه مورد مطالعه، فرسايش خندقي به عنوان نوع ويژه‌اي از فروساني زمين باعث تلف شدن خاك، آشفتگي در جريان رواناب ها، رسوب گذاري در بستر رودخانه ها، كاهش در بازدهي توليدات كشاورزي، خسارت به جاده ها و مزارع و همچنين گاه موجب وارد آمدن خسارت زياد به سازه هاي انساني در نواحي نفت شهر شده است و در بيشتر موارد نيز تأسيسات انساني يادشده عامل پديدآمدن و فعال شدن فرسايش خندقي در منطقه مي شود. در بيشتر تحقيقات انجام‌شده در رابطه با فرسايش خندقي بيشتر بر اندازه گيري هاي كمي و برآوردهاي رسوب در حوضه‌ها ناشي از عملكرد اين نوع فرسايش تأكيد شده است، اما در اين تحقيق هدف شناسايي مناطق مستعد خندق زايي با استفاده از مدل رقومي ارتفاعي و لايه هاي رستري (Bayer et al.,2015)، به عنوان ابزاري براي شناسايي مناطق مستعد خندق در حوضه نيان است. حوضه مورد مطالعه در جنوب غربي شهرستان گيلان غرب در محدوده ارتفاعي بين 114 تا 1274 متري از سطح دريا هكتار قرار دارد (شكل1). از نظر زمين شناسي داراي تشكيلات آهك گورپي و پابده در ارتفاعات و سازندهاي آغاجاري، گچساران و كنگلومراي بختياري در كوهپايه ها و در محدوده دشت سرها و مراكز حوضه متشكل از سازند كواترنري است.