مورفومتري خندق هاي موقتي و فرسايش خاك ناشي از ايجاد آنها با استفاده از مدل EGEM در حوضه آبريز سرند چاي

The morphometry of ephemeral gullies and assessment of soil erosion due to their creation, using the EGEM model, in the drainage basin of the Sarand Chay

در عمده مطالعات رايج در ارتباط با موضوع فرسايش، فرسايش آبي به ترتيب اهميت و شكل گيري، در چهار دسته شامل فرسايش پاشماني فرسايش آبراهه اي ، خندق هاي موقتي و فرسايش خندقي مي شود (كونك و همكاران، 2011؛ 203 ). اين نوع فرسايش يكي از شكل هاي پيشرفته فرسايش آبي است كه باعث نابودي حجم بزرگي از خاك زمين ها مي شود (شادفر،1393؛ انتظاري؛ 1392). خندق آبراهه اي است نسبتا دائمي كه جريانهاي موقت آب در هنگام بارندگي از آن مي گذرد و مقدار بسيار زيادي رسوب در خود حمل مي كند، به طوري كه وقتي آبراهه هاي فرسايش يافته موجود در سطح زمين به اندازه اي بزرگ باشد كه وسايل كشت و زرع نتواند بطور عمودي از آنها عبور كند يا به عبارت ديگر نتوان آنها را بوسيله عمليات كشت و زرع معمولي تسطيح كرد مي توان آنها را خندق ناميد (رفاهي، 1394: 112). در بسياري از نقاط ممكن است عوامل موثر در رخداد فرسايش خندقي تا حدودي همگن و مشابه باشد، اما رشد و گسترش فرسايش خندقي از منطقه يا ناحيه اي به ناحيه ديگر متفاوت است و تابع عوامل يكسان، همگون و مشترك نيست (توكلي، 1394؛ رستمي زاد، 1393). ويژگي هاي توپوگرافي مانند حوضه بالا دست خندق، شيب و شكل ناهمواري از فرآيندهاي مهم و كليدي در شكل گيري خندق هستند (فوستر، 1986؛ دسمت و همكاران، 1999؛ كناپن و پوسن، 2010؛ داگاپتي و همكاران، 2013). اين پديده صورت فرآيندي متداول در هدر رفت منابع خاك به شمار مي رود (چنگ و همكاران، 2006؛184). فرسايش ناشي از ايجاد خندق هاي موقتي در خاك هاي زير كشت معمولا بعد از عمليات كاشت و برداشت بيشتر اتفاق مي افتد و موجب تلفات خاك شده و همچنين از سودمندي و كارايي عمليات كشت كاسته مي شود (ازت و همكاران، 1990؛ ون دال، 1993). پژوهش هاي اخير نشان مي دهد 20 تا 100 درصد منشائ رسوبات در زمين هاي كشاورزي ناشي از ايجاد و شكل گيري خندق هاي موقتي است (كاپرا، 2015).