بررسي مقايسه‌اي مفهوم خشونت و علل به وجود آورنده آن در ممالك اسلامي از صدر اسلام تا زمان حاضر

يكي از مسائلي كه امروزه اكثر جوامع را تحت تأثير قرار داده، مسئله خشونت است. اين موضوع به‌ويژه در دهه‌هاي اخير، با توجه به پديده شوم تروريسم، جوامع اسلامي را بيش از ساير جوامع درگير خودكرده است؛ اما موضوع خشونت و استفاده از آن، قدمتي به‌اندازه تاريخ بشريت دارد. در طول تاريخ، خداوند متعال ضمن فرو فرستادن پيامبران به‌سوي مردم، راه و روش سعادت و رستگاري‌شان را در قالب برنامه‌اي مدون به نام دين در اختيارشان قرار داده و كامل‌ترين آن‌ها كه آخرين آن‌ها نيز هست، اسلام نام دارد و توسط پيامبر اكرم (ص) به بشريت عرضه‌شده است و عمل به دستورات آن طبق وعده‌ي الهي كه مي‌فرمايد: «أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» آل‌عمران-132، ضامن سعادت و رستگاري در دنيا و آخرت خواهد بود. يكي از حوزه‌هايي كه در دستورات دين مبين اسلام به آن پرداخته‌شده، مسئله خشونت و شرايط به‌كارگيري آن است. سيره پيامبر اكرم (ص) به‌عنوان الگو و اسوه‌ي نيكو مي‌تواند راهگشاي بشريت در اين زمينه باشد. با توجه به مطالب بيان‌شده اين سؤال به ذهن متبادر مي‌شود كه باوجود چنين برنامه‌اي كه خداوند متعال به‌منظور سعادت بشر ارسال كرده و باوجود فرستادن پيامبري كه اين برنامه جامع را به‌صورت عملي به مردم منتقل كند و به‌علاوه با توجه به طراوت و تازگي دستورات الهي در طول اعصار، چرا امروزه شاهد به‌كارگيري جلوه‌هاي مختلفي از خشونت بدون ضابطه مانند كشتارهاي دسته‌جمعي و نسل‌كشي‌ها، بازداشت كساني كه دستخوش تبعيض هستند، اعدام افراد بي‌گناه، خشونت نسبت به رنگين‌پوستان در جوامع سفيدپوست، توقيف‌هاي بي‌دليل، تروريسم و ... در سطح ملت‌هاي جهان هستيم و قوانين بين‌المللي در اين زمينه چه كاستي‌هايي دارد و درصورتي‌كه دستورات دين مبين اسلام سرلوحه‌ي امور قرار گيرد شاهد چه تغييراتي خواهيم بود؟ هدف اين پژوهش، بررسي مفهوم خشونت و علل به وجود آورنده آن در صدر اسلام و مقايسه آن بازمان حاضر است. بدين منظور مراحل زير طي شده است. ابتدا با استفاده از روش تحقيق كتابخانه‌اي، داده‌هاي مرتبط با موضوع گردآوري‌شده و ضمن بررسي داده‌ها، تعريفي نسبتاً جامع از خشونت ارائه‌شده است. سپس به انواع مختلف خشونت پرداخته‌شده و طي آن بين خشونت مجاز و غيرمجاز، فيزيكي و غير فيزيكي و فردي و اجتماعي تفكيك قائل شده است. در ادامه خشونت و علل به وجود آورنده آن در صدر اسلام موردبررسي قرارگرفته و ازآنجاكه در صدر اسلام بين مفهوم جنگ و خشونت تفاوت چنداني وجود نداشته، لذا به مباني و دستورات قرآن كريم و پيامبر اكرم (ص) در مورد مسائل مربوط به جنگ و جهاد اشاره‌شده كه مي‌توان بدين‌وسيله، ديدگاه اسلام را به‌طوركلي در قبال مفهوم خشونت و شرايط استفاده از آن استنباط كرد. در قرآن كريم و سنت پيامبر اكرم، جنگ و جهاد تنها در صورت ضرورت و براي حفظ عقايد و دفاع از اسلام جايز شمرده مي‌شد و آن‌هم با رعايت تمام ضوابط اخلاقي؛ بدين‌صورت كه مسلمانان هيچ‌گاه اجازه آغاز جنگ را نداشتند و صرفاً مي‌توانستند اقدامات بازدارنده در حد مقابله‌به‌مثل انجام دهند و نه بيشتر از آن. تعرض نكردن به بي‌گناهان، زنان و كودكان، مراعات حقوق اسيران مراقبت از مجروحان نيز از ديگر اصول اخلاقي جنگ در اسلام است لذا به‌كارگيري خشونت تنها در موارد ضروري و آن‌هم با رعايت حد و حدود اخلاقي و براي اهداف الهي امكان‌پذير بود. در ادامه مصاديق خشونت در جهان حاضر و پديده تروريسم به‌عنوان يكي از بارزترين آن‌ها موردبررسي قرارگرفته و ريشه‌هاي شكل‌گيري گروه‌هاي تروريستي به‌عنوان يكي از عوامل ايجاد و دامن زدن به خشونت در جغرافياي امروز جهان اسلام تحليل‌شده است. در انتها با توجه به مطالب بيان‌شده، اين‌طور نتيجه‌گيري شده است كه دين مبين اسلام همواره دستوراتش را بر اساس رأفت و رحمت به بشر ارائه كرده و در موارد خاص، چهارچوب مشخصي را براي استفاده از زور يا خشونت عرضه داشته است درحالي‌كه امروزه، ضمن گنجاندن قوانين مربوط به عدم استفاده از خشونت در منشور ملل متحد، شاهد به‌كارگيري گسترده آن در سطح جوامع و بخصوص جوامع اسلامي هستيم و اگر قوانين دين مبين اسلام در همه جوامع و بخصوص جوامع اسلامي سرلوحه امور قرار گيرد، شاهد صلحي فراگير در سرتاسر جهان خواهيم بود.