ارزيابي و تحليل ميزان ناپايداري بافت هاي شهري در برابر مخاطرات محيطي(زلزله)نمونه موردي كلان شهر مشهد

با توجه به رشد جمعيت ، افزايش شهرنشيني و گسترش سكونتگاههاي غير رسمي و بافت هاي فرسوده ، وقوع مخاطرات محيطي همچون زلزله در پهنه كلان شهر ها مي تواند خسارات مالي و جاني سنگيني را ايجاد نموده و توسعه ي شهرها و كشور را دچار وقفه نمايد. ضرورت كاهش آسيب پذيري شهرها در برابر اين پديده ، به عنوان يكي از اهداف اصلي برنامه ريزي كالبدي ، برنامه ريزي شهري و طراحي شهري محسوب مي گردد. كلان شهر مشهد نيز به لحاظ دارا بودن بافت هاي فرسوده مصوب (2292هكتار) و سكونتگاههاي غير رسمي(3840هكتار) با مشكلات زيادي در اين خصوص مواجه است. هدف از اين مقاله شناسايي محدوده آسيب پذير بافت هاي شهري به لحاظ كالبدي در مقابل مخاطرات محيطي ناشي از زلزله و تعيين درجه ريسك پذيري هر كدام از بافت ها مي باشد. در اين راستا اولين گام شناسايي شاخص هاي طبيعي براي بيان ميزان مخاطره آميزي كلانشهر مشهد و بعد آن شناسايي معيارهاي كالبدي جهت شناسايي سطوح ناپايدار و آسيب پذير بافت شهري و در نهايت رتبه بندي ميزان آسيب پذيري بافت شهري مي باشد. همچنين از فرايند تحليل سلسله مراتبي AHP به عنوان ابزار تعيين وزن معيارها و سيستم اطلاعات جغرافياي GIS به عنوان ابزار تلفيق ، تحليل و نمايش داده هاي مكاني در فرايند مكانيابي استفاده شده است. در اين بررسي سه شاخص اصلي( جمعيتي،كالبدي و مخاطرات محيطي) 8 معيار ( بعد خانوار، تراكم جمعيتي، تعداد مطلق جمعيت، تعداد خانوار در واحد مسكوني، نوع مصالح، قدمت ساختمان، كيفيت ابنيه به عنوان شاخص هاي كالبدي و فاصله از گسل به عنوان مهمترين شاخص مخاطرات محيطي ناشي از زلزله) در 17260 بلوك شهري (بر اساس نتايج سرشماري سال1390) مورد بررسي قرار گرفته است.نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي دهد كه محدوده بافت هاي فرسوده مركزي و مياني شهر( 8 درصد) و سكونتگاههاي غير رسمي شكل گرفته در محدوده هاي شمال و شمال شرقي شهر(11درصد) به دليل فرسودگي و ناپايداري بافت و استفاده از مصالح كم دوام در ساخت و ساز و نيز عمر بالاي ساختمان ها و همچنين محدوده جنوبي شهر و قسمتي از محدوده شمال شرقي شهر(17.11درصد) به دليل قرارگيري روي خط گسل(حريم درجه يك) از آسيب پذيري بالايي برخوردار است. در شهر مشهد، عدم رعايت حريم ها، وجود سازه هاي قديمي با مصالح كم دوام ، شرايط نامناسبي را فراهم كرده است. تراكم بالاي جمعيتي در محدوده هاي ذكر شده ، درجه ريسك را افزايش داده است و نفوذ ناپذيري و ريزدانگي قطعات در محدوده گروه اول باعث افزايش خطر پذيري گرديده است. بر اساس نتايج حاصله تعيين حريم نواحي خطرناك، تدوين ضوابط و مقررات خاص تراكم ها و نظارت بر ساخت و ساز هاي بي رويه و بهسازي بافت هاي فرسوده از جمله تمهيدات شهرسازي موثر در ارزيابي و كاهش آسيب پذيري در مناطق شهري هستند.