تصويرمعاد جسماني از منظر حكيم صدرالمتألّهين و حكيم طهران

معاد‌جسماني يكي از بحث برانگيزترين مسائل مطرح در فلسفه ‌‌است و در اين پژوهش نظر جناب‌صدرالمتألّهين و حكيم‌زنوزي در اين باب مورد بررسي قرار مي‌گيرد و به‌ اجمال مي‌توان گفت هر دوحكيم نفس را اصل،‌ علّت و مدبّربدن و بدن را فرع آن مي‌دانند زيرا اصل و هويّت بواسطه نفس است، صدرالمتألّهين قائل به جمع‌شدن دوباره‌ي اجزاي پراكنده‌ي بدن‌مردگان و يا بازسازي جسم‌دنيايي نمي‌باشد بلكه معتقد است نفس در قيامت طبق‌ملكاتي كه كسب‌كرده بدني متناسب با خود ابداع‌مي‌نمايد. امّا بنابر نظر آقا‌علي‌مدرّس هيچ چيز در عالم نابود‌نمي‌شود، چرا‌كه وجود معدوم نمي‌شود بنابراين بدن هم معدوم نخواهد شد و در آخرت به اصل خود بازخواهد‌گشت. بنابر نظر ايشان ذرّاتي از اين بدن در چرخه‌ي‌حركت‌جوهري قرار‌گرفته يك نوع حركت‌ذاتي استكمالي و صعودي به سوي آخرت دارد و ازآنجا كه نفس از جايگاه‌رفيع خود مُحال است افول‌كند اين بدن است كه بايد به سوي نفس صعود‌كرده و به اصل خود باز گردد. به عبارتي صدرالمتألّهين معتقد‌است در آخرت نفس بدني را با مادّه‌ديگري براي خود ابداع مي‌نمايد امّا آقاعلي اعتقاد‌دارد اجزا‌ بدن در خاك اين دنيا باقي‌مانده و در چرخه‌حركت‌جوهري به‌سوي آخرت حركت كرده تكامل مي‌يابد تا به نفس تعلّق‌گيرد بعضي معتقدند نظرايشان تكميل نظر ملاصدرا است و با آن تفاوت‌مبنايي ندارد امّا حق اين‌است كه بنابرنظر آقا‌علي‌ مادّه‌ همان مادّه‌عنصري‌است كه تكامل‌يافته، امّا صدرالمتألّهين ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به مادّة ديگري معتقد است چنان‌كه به باور بعضي ملاصدرا معاد‌مثالي و نه جسماني را ثابت نموده و اين اساس افتراق اين دو‌ديدگاه است.