ارزش¬گذاري آب متناسب با شوري (مطالعه موردي: محدوده مطالعاتي مرودشت - خرامه)

ارزش¬گذاري آب، بخش مهمي از سياست¬گذاري، برنامه ريزي منابع آب و مديريت تقاضا است. در حال حاضر نرخ آب در بخش كشاورزي بر اساس سطح زيركشت و نوع محصول تعيين مي¬شود، اين مبنا بدون در نظر گرفتن نوع منابع آب قابل دسترس، كيفيت آب، هزينه¬هاي تامين آب و رقابت براي دسترسي به منابع آب موجود است. در اين مطالعه شوري آب و تاثير آن بر عملكرد محصولات غالب محدوده مطالعاتي مرودشت - خرامه به عنوان مبنائي براي ارزش¬گذاري نسبي آب مورد مطالعه قرار گرفته است. در اين پژوهش جهت بررسي كيفيت آب محدوده مطالعاتي مورد نظر از داده هاي 50 حلقه چاه با توجه به پراكنش مناسب در كل منطقه استفاده شد. نتايج نشان داد كه مقدار ميانگين EC و SAR به ترتيب برابر با dS/m 05/3 و 26/4 است. در برخي از نمونه‌ها مقدار SAR تا 3/23 افزايش مي¬يابد كه در كلاس غيرقابل استفاده براي آبياري قرار مي¬گيرد. در عين حال تاثير سطوح مختلف كيفيت آب بر ميزان عملكرد محصولات مختلف منطقه با توجه به روش ارائه شده در نشريه فني شماره 29 آبياري و زهكشي فائو براي پيش¬بيني كاهش عملكرد محصول در شرايط شور و در نهايت ارزش ناخالص توليد به ازاي هر واحد آب (BPD) در كشت‌هاي غالب منطقه مورد بررسي قرار گرفت. محدوده مورد نظر مطابق با متوسط EC به منطقه¬هاي مجزا و كوچك¬تري تقسيم شد و با توجه به تابع توليد هر محصول و شيب كاهش عملكرد (درصد كاهش محصول به ازاي يك واحد افزايش هدايت الكتريكي اشباع خاك) ميزان عملكرد محصولات غالب منطقه مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان مي¬دهد ارزش نسبي آب در هر كدام از مناطق محدوده مطالعاتي مورد مطالعه يكسان نيست، چرا كه مقدار عملكرد و ارزش ناخالص توليدي (درآمد حاصله) محصولات مختلف با استفاده از كيفيت¬هاي مختلف آب آبياري در هر كدام از مناطق محدوده مورد مطالعه، متفاوت است. نتايج نشان داد براي كشت‌هاي گندم آبي، جو آبي و چغندرقند كه نسبت به شوري‌ مقاوم اند، ميزان كاهش عملكرد و تغييرات آب مصرفي در صورت استفاده از آب با كيفيت پايين‌تر، كم بوده و در نتيجه ميزان BPD بيشتر حاصل شد ولي در كشت‌هاي گوجه فرنگي و ذرت دانه‌اي كه حساس به شوري‌اند، عملكرد واقعي تئوري و بالتبع ميزان BPD كاهش يافت. بيش‌ترين ميزان BPD به ترتيب براي كشت‌هاي گوجه فرنگي و برنج حاصل شد. با توجه به نتايج حاصل توصيه مي¬شود جهت كشت محصولات بهاره بعد از كشت¬هاي پاييزه بعد از كشت گوجه فرنگي، كشت چغندرقند به جاي كشت برنج در دستور كار قرار گرفته شود. البته زماني اين امر محقق خواهد شد كه با مديريت¬هاي از قبيل كم¬آبياري، استفاده از روش¬هاي آبياري نوين و... مقدار آب مصرفي در توليد چغندرقند را كاهش داد. درست است كه ميزان BPD براي برنج بيشتر از چغندرقند حاصل شد ولي اين محصول در مقايسه با گياه برنج نسبت به آب¬هاي با كيفيت پايين مقاوم‌تر و نيز قابليت پذيراي مديريت¬هاي زراعي و آبياري مختلف را داراست. همچنين در مصرف آب نيز صرفه جويي خواهد شد. با توجه به قيمت نامتعادل و غير واقعي آب كشاورزي در ايران، ارزش‌گذاري آب بر اساس ارزش توليد BPD و اثر بخشي كيفيت آب در كاهش آن و در نتيجه ارزش توليد در مناطق مختلف مي¬تواند سبب تغيير رفتار زارعين در ميزان بهره برداري و نيز امكان استفاده منطقي از آب در قالب مديريت¬هايي از قبيل تغيير الگوي كشت و جايگزيني كشت¬هاي پرمصرف با كشت¬هاي كم مصرف و با بهره‌وري اقتصادي بالاتر و نيز توسعه سرمايه¬گذاري در جهت گسترش روش¬هاي آبياري با راندمان بالا گردد كه در نتيجه اين رويكرد سبب مديريت بهره برداري از منابع آب محدود كشور بالاخص منابع زيرزميني خواهد شد.