تحويل حجمي آب آبياري و اندازه گيري دبي در مزارع نيشكر ( مطالعه موردي كشت و صنعت نيشكر اميركبير)

نيشكر يكي از مهم‌ترين محصولات كشاورزي خوزستان است و در سطحي حدود صد هزار هكتار در اين استان كشت مي¬شود و سهم بزرگي از آورد رودخانه بزرگ كارون به كشت و كار اين محصول اختصاص‌يافته است (حدود 15 درصد).محدوديت‌هاي زيادي ممكن است سبب ممانعت از دستيابي به حداكثر توليد نيشكر و شكر شود كه محدوديت‌هاي ناشي از منابع آب ‌وخاك بخش مهمي از آن است محدوديت‌هاي ازجمله حجم آبياري، كنترل سطح آب زيرزميني، كنترل و نگهداري سيستم زهكشي را مي‌توان با نظارت و كنترل مستمر تا حد زيادي رفع كرد. لذا براي افزايش محصول نيشكر لازم است كه در مديريت آبياري و زهكشي اراضي دقت خاصي اعمال گردد. در اين مديريت لازم است كه تعادلي بين آبياري و زهكشي صورت گيرد تا ضمن تأمين آب مورد نياز گياه از توليد زه آب اضافي كه ممكن است اثرات سوء روي توليد محصول و ايجاد مشكلات زيست‌محيطي داشته باشد، جلوگيري شود. اگرچه انجام آبياري از ضرورت‌هاي كشت و كار در اراضي نيشكر است ولي انجام صحيح اين عمل مي‌تواند در دستيابي به پتانسيل توليد در منطقه بسيار تأثيرگذار باشد. همانگونه كه بيان شد نگرش جامع به مديريت آب و خاك , افزايش كارآيي مصرف آب و كنترل زه آب توليدي مي توانند گام هايي مهم در تأمين امنيت پايدار غذايي كشور بحساب آيند .اولين محدوديتي كه در استفاده از اراضي جنوب خوزستان براي كشاورزي وجود دارد شور و سديمي بودن اين اراضي است كه اين پديده در اثر بالا آمدن سطح آب زيرزميني و تبخير شديد (به ميزان 3316 ميلي متر در سال در جنوب اهواز) ايجاد مي¬شود به منظور حفظ تعادل املاح در حوزه فعاليت ريشه و جلوگيري از برگشت مجدد شوري تنها راه موجود كاربرد روش هاي مناسب آبياري مي¬باشد. نيشكر در دوره رشد سريع در فصل تابستان، نسبت به كم‌آبي و ماندابي حساس است. بيشترين ميزان مصرف آب نيشكر در تابستان است كه متوسط تبخير روزانه به حدود 15 ميلي‌متر مي¬رسد. با اصلاح سامانه‌هاي آبياري سطحي، به روش‌هاي تحويل حجمي آب آبياري، افزايش راندمان آبياري به ميزان قابل‌توجه امكان‌پذير است. درصورت‌ تحويل حجمي آب مي‌توان حجم آب مصرفي را تا 25 درصد نيز كاهش داد . با توجه به مصرف 25 تا 30 هزار متر مكعب در هكتار در سال براي صنعت نيشكر اين ميزان صرفه جويي درمصرف آب آبياري مي تواند بسيار تاثير گذار و با كاهش 25 درصد زهاب توليدي سبب كاهش مصرف انرژي دفع ذهاب و كمك موثري به محيط زيست باشد. روش‌هاي متداولي براي اندازه‌گيري دبي و حجم آب مصرفي در مزارع وجود دارد. اين روش‌ها شامل روش‌هايي نظير كنتورهاي حجمي پروانه‌اي و آسيابي، فلومترهاي اولتراسونيك و الكترومغناطيسي مي‌باشند. به دليل وجود رسوبات معلق در آب مصرفي،عدم امكان تأمين انرژي موردنياز، صعوبت و گراني نصب و همچنين ناپايداري در شرايط نگهداري در مزارع، امكان استفاده از اين روش‌ها، بسيار سخت به نظر مي رسد. مديريت آب بايد به گونه اي باشدكه بيشترين فايده و درعين حال كمترين زيان را به خاك و گياه وارد نمايد. در آبياري نيشكر آنچه مهم است حجم مصرف آب در هر نوبت آبياري و تعداد نوبت هاي آبياري است. جهت بهبود مديريت آبياري مزارع نيشكر، تأمين حجم كافي آب آبياري براي مزارع در حال آبياري يكي از فاكتورهاي مهم و اساسي در مصرف بهينه آب مي باشد در مزارع نيشكر شركت توسعه نيشكر سازه‌اي وجود دارد كه مطالعات آن توسط دكتر بهزاد(1376) به انجام رسيده است اين سازه يك سازه اندازه‌گيري از نوع جعبه-سرريز بوده كه تقريباً در تمامي مزارع نيشكر نصب گرديده است. اين سازه، جريان آب را قبل از ورود به مزارع نيشكر، بر روي يك سرريز به حالت بحراني مي‌رساند. با اندازه‌گيري سطح آب بر روي اين سرريز، دبي و حجم مصرفي در مزارع، به كمك روابط استاندارد سطح-دبي، به‌دقت قابل‌محاسبه است. عمق آب نيز به كمك يك لوله آرامش و سطح سنج، اختراع شركت آبتين تنديس ايده به تعداد 23 دستگاه در سال زراعي 96-1395در شركت كشت و صنعت اميركبير اندازه‌گيري شد. پس از تست ادوات به لحاظ دقت اندازه‌گيري سطح آب و محاسبه دبي به مدت 5 ماه، نتايج حاصله نشان‌دهنده دقت اندازه‌گيري اين سامانه به ميزان 51/7 درصد نسبت به روش استاندارد (حجم سنجي دستي ) بوده است و ميزان خطا قابل قبول مي باشد. با اطلاع از ميزان حجم مصرفي آب آبياري ، اكنون مي توان در خصوص علل مصرف زياد و راههاي مديريت مصرف و در نتيجه مصرف بهينه اقدام نمود .