نقش دو بندر بصره و بوشهر در مناسبات اقتصادي ايران و عثماني از دوره صفويه تا قاجار ( با تكيه بر اسناد و معاهدات)

خليج فارس و مناطق كرانه اي پيرامون آن و از جمله دو بندر بصره و بوشهر، به علت موقعيت جغرافيايي و كاركرد اقتصادي، از جمله مهم ترين كانون هاي تجاري بشمار مي آيند. تحولات اين بنادر، نه تنها در اقتصاد اين مراكز، بلكه در جابجايي كانون هاي تجارت و دگرگوني مسير-هاي دريانوردي در خليج فارس مؤثر بوده اند. همچنين تحولات اين بنادر، پيوستگي بسيار جدي با سياست هاي حكومت هاي مركزي پيرامون خليج فارس از جمله ايران و عثماني داشته است. بندر بصره از اواخر دوره صفويه وسپس از عهد افشاريه و زند، رفته رفته به كانون تجاري مهمي در شمال خليج فارس تبديل شد. حضور تركان عثماني در بصره و تبديل آن به يك پايگاه براي عثماني ها نه تنها در تاريخ روابط ايران و عثماني به يك عنصر مهم تبديل شد، بلكه جايگاه تجاري و اقتصادي بصره نيز در كيفيت و كميت روابط ايران و عثماني تأثير گذار شد و به رقيب اصلي بندر بوشهر تبديل شد. بطوري كه در عهد زنديه كريم خان به شكل مستقيم در پي مهار بندر بصره بعنوان يك مانع بزرگ در راه بازرگاني خليج فارس و بويژه بندر بوشهر برآمد. در واقع شناخت و تبيين جايگاه اقتصادي دو بندر بوشهر و بصره و تأثير آنها در مناسبات اقتصادي ايران و عثماني با تكيه بر جايگاه خليج فارس، مسئله ي اصلي اين پژوهش به حساب مي آيد. در اين پژوهش سعي مي شود كه با روش توصيفي – تحليلي به بررسي جايگاه بندر بوشهر و بندر بصره در مناسبات اقتصادي ايران و عثماني در طول تاريخ پرداخته شود.پژوهش حاضر در پي پاسخگويي به اين پرسش است كه دو بندر بوشهر و بصره چه جايگاهي در مناسبات اقتصادي ايران و عثماني در دوره هاي تاريخي داشته اند و فرضيه آن اين است كه بندر بوشهر و بندر بصره با توجه به موقعيت ويژه ي اقتصادي در دوره ي زماني مورد بحث، نقش تعيين كننده اي در مناسبات اقتصادي ايران و عثماني داشته اند و رقيبان اصلي هم در تجارت خليج فارس بوده اند.