نيروهاي مذهبي و تشكيل كميسيون دائمي حج در سال 1329 ش. به روايت اسناد

تشرف به حج و زيارت كعبه در مكه يكي از واجبات مسلمانان مستطيع است. در طول تاريخ ايران بعد از اسلام، برخي از مسلمانان موفق به اداي اين واجب شده‌اند. اما از آنجا كه مكه طي اين دوره تاريخي خارج از قلمرو ايران بود، سفر حج براي ايرانيان، صرف نظر از تمهيدات داخلي، با برخي چالش‌ها و مناسبات خارجي نيز همراه بوده است. چند دهه پيش از اين و قبل از ورود وسايط حمل و نقل ماشيني، تشرف به حج خيلي معدود بوده و معمولاً چند ماه طول مي‌كشيد. طي يك سده اخير با بهره‌گيري از وسايط نقليه، مدت زمان سفر كاهش يافته، ولي برخي معضلات حج، بخصوص در نيمه نخست سلسله پهلوي دامنگير حجاج بوده كه معمولاً اعتراضات آنان را بر مي‌انگيخت. با عنايت به فضاي باز سياسي سال‌هاي نخست سلطنت محمدرضاشاه و گسترش فعاليت‌هاي تشكل‌ها و نيروهاي مذهبي، مطالباتي از اين نوع افزايش يافت؛ به طوري كه بازتاب آن در رسانه‌ها و حتي در انبوه گزارش‌ها و اسناد دولتي نيز به چشم مي‌خورد؛ از اين رو، دولت در صدد برآمد تدابيري براي حل معضلات سفر حج حاجيان ايراني اتخاذ كند. شيوه گردآوري مطالب اين مقاله، كتابخانه‌اي ـ اسنادي و از نوع توصيفي ـ تحليلي است كه نگارنده در صدد بازكاوي بخشي از اين اسناد بوده است. با بررسي اين گزارش‌ها به اين سوال پاسخ داده خواهد شد كه چه معضلاتي باعث شد در سال‌هاي پاياني دهه نخست سلطنت محمدرضاشاه، دست‌اندركاران امور حج اقدام به تشكيل كميسيون دائمي حج كنند؟ بررسي اسناد و گزارش‌هاي آن سال‌ها حاكي است كه برخي مشكلات، نظير عدم تعهد شركت‌هاي حمل و نقل حجاج به تعهدات خويش، لزوم آموزش مناسك حج به حجاج، تأخير در صدور گذرنامه، مسائل بهداشتي حجاج، هماهنگي‌هاي لازم با مقامات وقت عربستان وغيره منجر به تشكيل كميسيون دائمي حج در سال 1329خورشيدي در وزارت امور خارجه به منظور رفع موانع مذكور و ساماندهي امور حج شد.