آسيب‌ها و محدوديت‌هاي حج‌گزاري در دوره صفويه؛ راهكارها و اقدامات حاكمان صفويه و عثماني

ايران و عثماني به عنوان دو دولت مسلمان و همسايه هم، طي تاريخ مناسبات خود، تنش‌هاي سياسي و نظامي متعددي را پشت سر نهاده‌اند. در دوره صفويه، سرزمين مكه تحت سلطه عثمانيان سني‌مذهب بود و آنان خود را خادم الحرمين الشريفين مي‌دانستند؛ بنابراين ايرانيان شيعي هرساله براي رفتن به حجاز و انجام فريضه ديني بايد از سرزمين عثماني عبور مي‌كردند. مسئله حج از عواملي بود كه نقش بسزايي در روابط سياسي فيمابين دو دولت داشت. اختلافات مذهبي ـ فرهنگي بين دو ملت ايران و عثماني، حج را به عرصه چالش بين شيعه و سني تبديل كرده بود. در دوره‌ها و مقاطعي كه روابط بين دو دولت، غيرحسنه بود و درگيري‌هاي متعدد فيمابين عثماني و صفويه وجود داشت، اين مسئله سبب دشواري در امر حج مي‌شد و برخي مواقع اين دشواري‌ها، به محدوديت يا ممنوعيت برگزاري حج مي‌انجاميد. گاهي نيز از سوي دولتين، حج ايرانيان از مسير بصره ممنوع مي‌شد. در اين پژوهش، موانع، دشواري‌ها، ممنوعيت و محدوديت برگزاري حج از سوي دو دولت ايران و عثماني، چگونگي تعامل دو قدرت بزرگ شيعه و سني با مسئله حج، مناسبات دوستانه و خصمانه حاكمان صفويه با عثمانيان در مواجهه با مقوله حج، ناامني‌ها، غارتگري‌ها، تلفات حجاج و راهكارها و اقدامات حاكمان صفويه و عثماني در مرتفع‌كردن اين محدوديت‌ها و ممنوعيت‌ها بررسي شده است. مقاله حاضر با تكيه بر مطالعات كتابخانه‌اي و با روش توصيفي ـ تحليلي به تحقيق در اين موضوع پرداخته است.