تهديدها و دشواري‌هاي موجود درمسير حج از راه جبل،‌ در دوره قاجار و فتاوي برخي ازعلما درباره اين سفر

براساس فقه اسلامي، انجام عمل حج ـ يك بار در عمر ـ براي هر مسلماني كه توان مالي و جسمي كافي داشته باشد، امري واجب شمرده مي‌شود. ايرانيان نيز از همان ابتداي قرون نخستين هجري انجام اين فريضه را در اولويت اعمال خود قرار داده‌اند و براي اداي آن، راه طولاني سفر را متحمل مي‌شده‌اند. راه‌هاي متعددي جهت رفتن به اين سفر، پيشِ روي حجاج ايراني قرار داشت. از جمله اين مسيرها‌، ‌راه «جبل» يا «نجد» بود كه از طريق عراق به سوي شبه‌جزيره عربستان كشيده مي‌شد. اين راه بسيار قديمي كه از پيش از اسلام نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفت در طول قرن‌ها، تنها راه مردم عراق و ايراني‌هايي بود كه عازم حج مي‌شدند. طبق شواهد و اسناد موجود، استفاده از اين مسير در دوره قاجار نسبت به دوران صفويه افزايش چشمگيري داشته است؛ به نحوي كه ايراني‌ها آن را بر هر جاده ديگري ترجيح مي‌دادند. وظيفه حراست و برقراري امنيت در اين مسير‌، برعهده دولت آل‌رشيد بود كه به صورت موروثي براين راه فرمانروايي مي‌كردند؛ بااين حال، اعراب بدوي آن نواحي و گاهي خود نيروهاي دولتي آل‌رشيد،‌ به كاروان حجاج حمله كرده و به قتل وغارت مي‌پرداختند. ازاين رو، در برخي از سالها، باتوجه به افزايش خطر در اين جاده، فتواهاي زيادي ازسوي علماء مبني بر حرام بودن استفاده از اين راه براي رفتن به حج صادر مي‌شد. در اين مقاله تلاش شده است با شيوه توصيفي و تحليلي به بررسي و برشمردن تهديدها و دشواري‌هاي موجود در تردد از مسير جبل به حجاز در دوره قاجار پرداخته شود. در ادامه ضمن تلاش براي يافتن علت اين موضوع، ‌به اين سؤال پاسخ داده خواهد شد كه چگونه تهديدهاي موجود در اين مسير مي‌توانست به صدور فتواي حرام‌بودن اين سفر از سوي علما منجر شود؟