تاريخ‌نگاري حج در نخستين منابع تاريخ اسلام

در اين پژوهش كه كوششي است در منبع‌شناسي تاريخ‌ حج در سده‌هاي نخست اسلامي، با روش تحليل كتابشناختي به بررسي پنج كتاب موجود از قديم‌ترين منابع تاريخ اسلام (نگاشته‌شده تا نيمه سده چهارم هجري) كه به شكل متمركز و منظمي به ثبت اخبار مرتبط با حج پرداخته‌اند، خواهيم پرداخت‌. پرسش‌هاي اصلي تحقيق اين است كه قدمت تاريخ‌نگاري حج به چه زماني مي‌رسد و نخستين تجربه‌هاي تاريخ‌نگاري حج چه شكل و محتوايي داشته‌اند؟‌ پنج كتاب مورد بررسي در اين تحقيق عبارتند از: تاريخ خليفةبن خياط، المحبر ابن‌حبيب، تاريخ يعقوبي، تاريخ طبري و مروج‌الذهب مسعودي كه منابع اصلي موجود درباره اخبار حج‌اند. در اين جستار افزون بر بررسي ويژگي‌ها و رويكردهاي اين كتاب‌ها در گزارش اخبار حج، كوشيده‌ايم با تحقيق در مآخذ مورد استفاده در اين آثار، برخي از نمونه‌هاي قديم‌تر تاريخ‌نگاري حج را بشناسانيم؛ آثاري كه اغلب در سده دوم هجري نگاشته شده‌اند و اكنون در دسترس نيستند. از جمله اين منابع مي‌توان به آثار هشام‌بن وليد و ابواليقظان سحيم‌بن حفص كه از مشايخ خليفة‌بن خياط بوده‌اند و نيز آثار ابومعشر سندي و واقدي كه طبري اخبار مرتبط به حج را از آنان گرفته است، اشاره كرد. بدين ترتيب در مجموع در اين تحقيق به شناسايي ده اثر از آثار موجود و مفقود در تاريخ‌نگاري حج دست يافته‌ايم.