جايگاه عقل در تفسير و نقد احاديث در تفسير اثري جامع

مخاطب قرآن انسان عاقل است و در واقع عقل مورد خطاب است، پس اينكه عقل در تفسير قرآن و فهم و نقد احاديث تفسيري دخالت كند و جايگاه منحصر به فرد داشته باشد، بسيار بديهي است، اما آنچه به عنوان عقل در بيان مفسران محل گفتگو است، عقل مجهز به براهين و قضاياي عقلي است كه هر كس به تناسب مكتبش از آن استفاده مي كند. در اين پژوهش كه به روش توصيفي و در مواردي انتقادي ارائه مي شود، نشان داده شده كه استاد معرفت عقل را به دو جهت، دو نوع دانسته، عقل رشيد، حكيم و سليم كه در حوزه معارف مربوط به بشر توانا است و عقل به لحاظ محدوديتش كه به انساني و بشري توصيف شده و ناتوان از درك غيب است. ايشان با اينكه نوع تأليفشان نقلي است، هرگز عقل و اجتهاد را كنار نگذاشته و در تفسير و نقد احاديث در كنار محكمات قرآن و سنت، عقل را مستند دانسته و حاكم بر اخبار و نظريات تفسيري قرار داده اند. نكته قابل توجه در ديدگاه هاي استاد معرفت اين است كه در روايات عرضه حديث بر كتاب، «كتاب» را كنايه از محكمات كتاب و سنت و عقل مي‌دانند كه مستلزم سند بودن اين روايات براي اعتبار عقل در تفسير و نقد حديث است. بررسي ها در مجموع تفسير اثري جامع چنين القا مي كند كه در يك كتاب حديثي و نقلي توجه به عقل به نوعي زياده از حد است.