نقد نظريّۀ «نسخ تمهيدي» آيت الله معرفت رحمه الله عليه

مرحوم استاد معرفت از قرآن پژوهان و مفسران شيعه معاصر است. آثار ايشان پُر از ديدگاه هاي نوآورانه و ابتكاري است. او در آثار و گفت و گوهاي خود، در طول چهار دهه از عمر مبارك خود، دربارۀ نسخ، آراء گوناگوني را مطرح ساخته است. آراء استاد در باب نسخ، فراز و فرود زيادي داشته و يك سير تكاملي را طي كرده است. يكي از ديدگاه هاي ايشان دربارۀ نسخ، «نسخ مشروط» است. البته دربارۀ اين ديدگاه، پيشينۀ قابل توجهي در آثار دانشمندان علوم قرآني به چشم مي خورد. اما نظريۀ «نسخ تمهيدي» ايشان از نوآوري هاي او به شمار مي آيد. بر اساس اين نظريه، حكم يك باره و به صراحت، نسخ نمي-شود، بلكه با زمينه سازي، نسخ به تدريج صورت مي پذيرد. او براي اين گونه نسخ، مواردي مانند زدن زن، برده داري، ظهار و ... را برشمرده است. در اين گزيده ضمن ارائۀ سير تكاملي ديدگاه هاي ايشان دربارۀ نسخ به روش تاريخ انگاره، نظريّۀ «نسخ تمهيدي» تبيين و نقد شده است. در يك بخش، نقدها بر نظريّه مطرح شده و در بخش ديگر، نسخ تمهيدي آيۀ 34 سورۀ نساء دربارۀ زدن زن به صورت موردي به نقد كشيده شده است. نگارنده معتقد است نظريّۀ «نسخ تمهيدي» از تعريف دقيق، چارچوب مشخص، مباني روشمند، جامعيت لازم و هويت معرفتي برخوردار نيست و با اصول تفسيري ناهمخوان است و ناسازگاري هاي دروني آن، بر ابهامات آن افزوده است، در نتيجه، نتوانسته نظرات قرآن پژوهان را به خود جلب كند و مقبوليتي به دست آورد.