نقد ديدگاه ابوزيد در تأويل با نگاه به نظريه بطن آيه الله معرفت

تأويل در لغت از ماده «اول» به معناي بازگشت است. درباره معناي اصطلاحي آن، 4 ديدگاه مهم وجود دارد: معناي مترادف با تفسير، به معناي اعيان خارجي محسوس و قابل‌مشاهده، به معناي «بطن قرآن» و درنهايت به معناي حقيقت و واقعيت‌هايي كه بيانات قرآن، حاكي از آن‌ها است. علامه معرفت درزمينه تاويل دو معنا پيشنهاد مي‌كند يكي معناي متشابه و ديگري معناي تاويل كه شامل همه آيات قرآن مي‌شود و از آن به بطن قرآن ياد مي‌كند ايشان قائل‌اند آياتي كه در آن لفظ تاويل آمده است، پانزده مورد آن به واقعيت عيني و دو مورد آن در مورد تاويل متشابه است. در مقابل يكي از نگاه‌هاي نادرست در تأويل، ديدگاه ابوزيد است. وي به‌زعم خود، باهدف اصلاح‌گري ديني و تأكيد بر تاويل، معتقد است تأويل طي تحول‌هاي فكري و سياسي، نمادي شد بر انحراف از مقاصد و كژروي‌هاي دل‌هاي باطل، ابوزيد، تأويل را در هر دو بازه زماني قديم و جديد، يك «مسئله» نام‌گذاري مي‌كند. مسئله‌اي كه جان‌مايه تلاش همگي مفسران قرآن بوده است و هدفشان باز كردن گره پيچيدگي و دشواري‌هاي اين بُعد از فهم متن بوده‌است.وي اجتهاد فقهي درآيات را نوعي تأويل مي‌داند. او به ستايش از معتزله در تأويل مي‌پردازد زيرا ايشان باعقل خود فارغ از شرع به تأويل پرداخته‌اند و بر آن است كه سيره ايشان در زمان حاضر هم امكان‌پذير است و متون، تفسير و قرائتي متناسب بازمان خود دارد. وي معتقد است تأويل در تمام آيات امكان‌پذير است اما ملاك خاصي براي آن وجود ندارد. ميان ديدگاه علامه و ابوزيد در اعتقاد به بطن قرآن، توجه به معناي فراتر از الفاظ و گستره دلالي آن در تمامي آيات، اتفاق‌نظر وجود دارد اما اختلاف‌هاي جدي و مبنايي هم در اين زمينه وجود دارد. هدف از نگارش ابن مقاله تبيين و نقد ديدگاه ابوزيد با محوريت نظريه بطن علامه معرفت به روش توصيفي و تحليلي است.