پژوهشي در نحوه مواجهه آيت الله معرفت با ديدگاههاي تفسيري محمد عبده و رشيد رضا

در يك سده اخير، در جهان عرب، مصر، كانون بازگشت به قرآن و رويكردهاي مختلف تفسيري بوده است. يكي از اين رويكردهاي تفسيري، «عقل گرايي» به معناي وسيعش كه شامل «علم گرايي» نيز مي شود، مي باشد كه شيخ محمد عبده و شاگردش رشيد رضا در آن نقش ويژه اي داشته اند. مجموعه تفسيريِ المنار، نماينده اين تفكر در تفسير قرآن است. آيت الله معرفت در ضمن بحث از شيوه هاي مختلف تفسير عصري، با اشاره به اين نوع تفسير عقلي (مكتب عقلي المنار)، آن را «شيوه عقليِ افراطي» نام مي نهد كه بر اثر خودباختگي در مقابل تمدّن معاصر و با گرايشهاي الحادي – كه ميراث نهضت علمي سده نوزده است- به وجود آمد و سعي كرد تا آيات قرآن، طبق نظريات علمي جديد تفسير يا تأويل شود. اين مقاله در صدد است تا با بيان اجمالي مباني و اصول تفسيري «المنار»، به تبيين ديدگاههاي آيت الله معرفت در مواجهه با نمونه هايي از اين تفسير بپردازد. با بررسي ديدگاه هاي آيت الله معرفت در مورد عبده و رشيد رضا به دست مي آيد كه مواجهه ايشان با اين دو مفسر و آراي تفسيريشان به دو صورت است: يك، در بسياري از موارد، مطالبي را در تأييد ديدگاه خود از تفسير المنار نقل مي كنند؛ دو، در مواردي – هر چند اندك- با رويكردي انتقادي به نظريات عبده و رشيد رضا مي پردازند. در مورد دوم، آيت الله معرفت با معيارهايي چون «عدم سازگاري با باور به اصالت شريعت اسلام»، «عدم سازگاري با مباني فقهي»، «عدم توجه به دلالت واضح آيات» و «ناسازگاري با روايات تفسيري»، ديدگاههاي تفسيري اين دو مفسر را مورد نقد قرار مي دهند.