بررسي انتقادي ديدگاه آيت الله معرفت پيرامون تفسير عرفاني

يكي از انواع روش‌ها و مكاتب تفسيري، روش يا مكتب تفسير عرفاني يا اشاري است. تفسير عرفاني انواع و روش‌هاي گوناگوني داشته و بر پايه مباني مختلفي بنا شده است. در دوران معاصر انديشمندان علوم قرآني آثار مستقلي پيرامون روش‌ها، مذاهب و مكاتب تفسيري تأليف نموده، و در باب تفسير عرفاني نظرات و ديدگاه‌هاي گوناگوني مطرح كرده‌اند. براي محققان و پژوهشگراني كه در باب علوم قرآني تحقيق مي‌كنند، ديدگاه متفكران معاصر علوم قرآني، مهم بوده و نقش ويژه‌اي در شكل‌گيري نگاه كلان آنان نسبت به مباحث روشي ايفاء مي‌كند. از جمله اين انديشمندان آيت الله معرفت، استاد علوم قرآني حوزه علميه قم مي‌باشد. نگارنده در اين مقاله نخست ديدگاه آيت الله معرفت پيرامون تفسير عرفاني را گزارش كرد. به نظر آيت الله معرفت مستند تفاسير و تأويلات اهل معرفت ذوق و سليقه شخصي بوده و از مقوله تفسير به رأي به شما ر مي‌آيد. همچنين منظور از واژه بطن كه در روايات معصومان آمده معنايي عام و همان دلالت التزامي غير بين كلام است و نيز تفاسير عرفاني از باب تداعي معاني هستند. سپس نگارنده نظريات وي را مورد ارزيابي انتقادي قرار داد و در پايان به اين نتايج رسيد كه اولا تأويلات اهل معرفت بيان معاني باطني قرآن است و آنان در تفسير از روش‌هاي متداول فهم متن بهره برده‌اند. ثانيا تأويل به معناي مدلول التزامي كلام نيست، بلكه به معناي بطن عرضي يا طولي است؛ ثالثا تفاسير عرفاني از باب تداعي معاني نيست، بلكه اشارات و لطايفي است كه پس از تلاوت باطني قرآن بر قلوب اهل معرفت وارد مي‌شود. اين معاني فهم نو و جديد محسوب شده و هيچ پيش‌زمينه ذهني پيرامون آن وجود نداشته تا از باب تداعي معاني به شمار آيد.