بررسي تطبيقي پيرنگ در اساطير همسوي شاهنامه و ايلياد (موردكاوي نبرد رستم و اسفنديار با آشيل و هكتور

پيرنگ يا طرح يا پلات داستان، نوعي قاب بندي و نقش مايه است كه وقايع و رويدادهاي پياپي را كه قانون علت و معلولي در آن مستتر باشد در برمي گيرد. پيرنگ، چارچوب داستان را شكل مي دهد و ساختار كنش ها و حوادث داستاني را براساس نظمي خاص و به كمك شخصيت ها پي مي ريزد. بنا بر تعريف ادوارد مورگان فورستر، داستان روايت رويدادهايي است كه در توالي زماني منظم شده باشد. پيرنگ نيز روايت رويدادها است كه در آن بر تصادف تأكيد شده باشد. براي تحليل الگوي پيرنگ يك داستان نظريه هاي متعددي وجود دارد كه از عمده ترين آن ها نظريه هاي «تزوتان تودوروف»، «كلود برمون» و «گريماس» است كه با ابداع نظام هاي مبتني بر نمايش شكلواره اي براي روايت، هر يك طرحي بر پاية چگونگي روابط بين كوچكترين واحدها پيشنهاد مي كنند. حكومت يوناني باختر در شمال شرقي ايران، نخست در ماوراء النهر و بلخ و آنگاه در درة سند و سپس در دورة پادشاهان سلوكي باعث تاثيرات فرهنگي ماندگار يوناني در ايران و بيش از همه در هنر شده است. در زمرة اين تاثيرات حماسة « رستم و اسفنديار » است كه متأثر از اسطورة « آشيل و هكتور » يوناني در ايلياد است. شباهت هاي ميان دو اسطوره به وضوح نشان مي دهد كه طرح هر دو داستان مشابه است. اسفنديار رويين تن به دستور گشتاسب ، شاه ايران ، براي اسارت رستم به زابل مي رود و رستم به ياري سيمرغ اسفنديار را از نقطة آسيب پذير چشمانش مي كشد. در ايلياد نيز آشيل رويين تن براي بازپس گيري هلن اسپارتي كه به وسيلة پاريس ربوده شده به همراه سپاه يونان به تروا حمله مي كند و در اين نبرد هكتور، برادر پاريس را مي كشد و خود به راهنمايي آپولون با تيري كه به وسيلة پاريس بر پاشنة پايش كه نقطة ضعف او است مي خورد كشته مي شود. پژوهش حاضر بر اساس الگوهاي موجود در باب پيرنگ به واكاوي عناصر متشكلة هر يك از دو حماسة رستم و اسفنديار و آشيل و هكتور خواهد پرداخت. حاصل اين جستار آن است كه پيرنگ هر دو داستان از شش سلسلة متوالي تشكيل مي شود كه هريك به چندين تعادل و قضيه مشابه تقسيم مي گردد و طرح هر دو نيز برمبناي زمان گاهنامه اي تنظيم شده است.