بررسي عنصر تشخيص و رابطه ي آن با عناصر بومي در جلد اول رمان كليدر

كليدر، اثر محمود دولت آبادي، به عنوان مفصل ترين رمان فارسي شناخته مي شود. اين رمان را مي توان نقطه ي اوج مجموعه آثار پيشين دولت آبادي به حساب آورد كه اغلب آنها، داستان هايي كوتاه درباره ي مردم زجركشيده و رنجور دهات خراسان است. يكي از ويژگي هاي برجسته ي اين رمان، نثر ادبي و گاه شاعرانه ي آكنده از صنايع بياني و بديعي است. آنچه در اين پژوهش مطمح نظر قرار گرفته، صنعت تشخيص در جلد نخست اين رمان است كه تحت سه شاخصه هاي فرهنگي ـ اجتماعي، جغرافيايي و اقتصادي استخراج و دسته بندي شده اند. اين صنعت دستاويزي براي نويسنده شده تا در آينه ي تشخيص بتوان اقليم بومي خراسان را به نظاره نشست. برخلاف توقع قدما از صناعات بلاغي، دولت آبادي به مدد قدرت نويسندگي خود نشان داد كه صور خيال، تنها وسيله اي براي آراستن كلام نيست، بلكه مي توان از آنها براي اهداف عالي تر كه در اين رمان، بازتاب اقليم نويسنده است، بهره جست. سطوري كه در متن رمان صـرفاً بيانگر عنصر تشخيص به عنوان صنعت سازي و نه چيز ديگر است، به زحمت به تعداد انگشتان يك دست مي رسد. در مقابل، عباراتي كه هم دربردارنده ي تشخيص و هم داراي چاشني اقليم گرايي است، شمار غالب تعداد تشخيص ها را به خود اختصاص مي دهد.