بررسي كاركردهاي معنايي-منظوري گزاره‌هاي پرسشي در سورة عنكبوت

معنا، برآمده از ساختار، همنشيني و روابط دستوري اجزاي جمله‌ است و براي انتقال مقاصد گوينده به مخاطب در اشكال متفاوت عاطفي، خبري، پرسشي و امري نمود پيدا مي‌كند. مطالعة معنا و انتقال آن از طريق زبان در شاخه‌هاي گوناگون منظورشناسي مورد بحث قرار مي‌گيرد. در منظورشناسي نظر اين است كه يك جمله مي‌تواند در بسترها و بافت‌هاي مختلف نقش‌هاي متفاوتي داشته باشد كه به نقش‌هاي معنايي-منظوري شناخته مي‌شود، در اين ميان يكي از اين نقش‌هاي مرسوم‌تر به معناي اوليه گفته مي‌شود و نقش‌هاي ديگر داراي معاني ثانويه هستند. يكي از انواع پركابرد كلام، كلام پرسشي است كه زبان‌شناسان نقش‌هاي معنايي-منظوري گوناگوني براي آن در نظر گرفته‌اند. از آن‌جا كه قرآن كريم براي افزوني قدرت تأثير و القاي معاني به مخاطب، تجلي‌گاه نقش‌هاي معنايي-منظوري گزاره‌هاي پرسشي است؛ پژوهش حاضر در تلاش است تا با تحليل كاركردهاي زباني گزاره‌هاي پرسشي سورة عنكبوت، به بررسي توانش ارتباطيِ اين سوره و ميزان تأثيرگذاري آن در مخاطب بپردازد و از اين طريق جنبه‌هاي متعدد معنايي-منظوري گزاره‌هاي پرسشي را در اين سوره تبيين نمايد. به اين منظور با تكيه بر روش توصيفي-تحليلي، ويژگي‌هاي متن‌محور و كاربرمحور آيات در كنار همة عناصر زنجيره‌اي و زبرزنجيره‌اي مؤثر در معاني گزاره‌هاي پرسشي اين سوره مورد تحليل قرار گرفته است. نتايج اوليه حاكي از آن است كه گزاره‌هاي پرسشي سورة عنكبوت به ترتيب در نقش‌هاي منظوري انكار، تقرير، تعجب و نفي به كار رفته است، بنابراين خداوند با اقرار گرفتن از اهل باطل و مخالفان مبني بر اين‌كه به خالق بودن خداوند باور دارند؛ اما به او ايمان نمي‌آوردند، از آن‌ها به شگفت آمده و انديشة نادرست آن‌ها را انكار مي‌كند. چنين شگردي اذعان به اين حقيقت را در پي دارد كه زبان قرآن بيش از آن‌چه آشكار مي‌كند، پنهان مي‌سازد و اين آشكار و پنهان كردن‌ها هدف‌مند است.