شيوه‌هاي بازروايت تاريخي در برخي منظومه‌هاي ديني

بازگويي اديبانۀ روايت‌هاي تاريخي و ديني كه در اين مقاله «بازروايت تاريخ ديني» نام نهاده شده، همواره يكي از علايق نويسندگان و شعرا بوده است. يكي از مهم‌ترين جريان‌هاي بازروايت تاريخ ديني فارسي در منظومه‌هاي يهودي ديده مي‌شود كه احتمالاً از دورة مغول و به واسطة اشعار شاهين شيرازي (اواسط قرن 8 هـ.ق.؟)، معاصر حافظ، رواج مي‌يابند. اين بازروايت‌ها محصول اضافه شدن افزوده‌هايي به داستان‌هاي اصلي كتاب مقدس هستند. در اين مقاله برخي از منظومه‌هاي تاريخي ديني با اصل آن‌ها در كتاب مقدس تطبيق داده شده است. با بررسي بازروايت‌هاي يهودي به اين نتيجه مي‌رسيم كه تمامي افزوده‌هاي اين منظومه‌ها يكي از الگوهاي تفسيري، توسعه‌اي و متداعي را دنبال مي‌كند. در الگوي تفسيري، راوي با بيان دليل، انگيزه يا نوعي شرح، ابهام‌ها، تناقض‌ها و قطعه‌هايي گم شده از روايت توراتي را تكميل مي‌كند. در الگوي توسعه‌اي افزوده‌ها معطوف به مخاطب هستند؛ زيرا كاركرد آن‌ها تأثيرگذاري بيشتر بر مخاطب از طريق فضاسازي است. در الگوي متداعي، افزوده‌ها معطوف به راوي (توليد كنندة بازروايت) هستند؛ زيرا از يك سو ميزان تسلط او بر روايات را نشان مي‌دهد و از سوي ديگر خلاقيت او را در ايجاد پيوند ميان رويدادهاي بي‌ربط در ساختار يا گفتمان متني يا غير متني. با توجه به اينكه هر سۀ اين الگوها در ضمائم تورات نيز به همين صورت كاربرد داشته است، بنابراين به احتمال قريب به يقين شاعران متأخر، الگوهاي مذكور را از اين ضمائم اقتباس كرده اند. از آنجا كه اين ضمائم خود بر اساس و با تكيه بر سنت شفاهي و ادبيات عاميانه تأليف شده اند، بازروايت‌هاي تاريخي آن‌ها نيز به روايت‌هاي عاميانه بسيار نزديك مي‌شوند.