عدالت اجتماعي از ديدگاه سنايي و نجم رازي با نگاهي به نظريه عدالت ابن خلدون

در فرهنگ ايراني، شاه به عنوان سايۀ خداوند بر روي زمين، واجب الاطاعه بوده و در فرهنگ اسلامي نيز سلطان و خليفه به عنوان جانشين پيامبران از سوي خداوند مأمور به اصلاح امور جامعه و شباني رعيت هستند. در قرآن و حديث، دادگري و عدل‌گستري از صفات مهم شاه شمرده شده و اين مضمون به آثار گويندگان راه يافته است. سنايي از شاعران قرن پنجم و ششم هجري، در كتاب حديقه الحقيقه و شريعه الطريقه ضمن نصيحت شاهان و امرا، ‌آن‌ها را به دادگري و رفتار عادلانه با رعيت فراخوانده و ‌ از تبعات بد ستمگري بيم داده ‌است. نجم‌الدين رازي، صوفي قرن هفتم، نيز در بخشي از كتاب مرصاد العباد، به موضوع عدالت پرداخته و شاه و بزرگان را به برقراري عدل و قسط در جامعه تشويق نموده است. در اين پژوهش به روش توصيفي –تحليلي، نظريات اين دو صوفي ايراني در باب عدالت و نتايج آن، با نگاهي به نظريۀ عدالت ابن خلدون، به صورت تطبيقي بررسي شده و نتيجه حاصل شده كه نتايج عدل از ديدگاه سنايي و نجم رازي يكسان است و از ديدگاه هر دو، دوام ملك و آسايش ملت در گرو اجراي عدالت است، امّا در ديدگاه نجم رازي گرايش به مباني مذهب بيشتر ديده مي شود و نيّت عمل به دستور خداوند را مد نظر دارد و در كنار آن تبعات دنيوي عدالت را نيز بيان مي كند