بررسي تحليلي آسيب‌شناسي پژوهش در كشور (يك ديدگاه)

يكي از اهداف سند چشم انداز 20 ساله نظام جمهوري اسلامي، رسيدن ايران به قدرت برتر علمي منطقه با تكيه بر امكانات بالفعل و بالقوّه در افق 1404 است.رسيدن به اين هدف والا نيازمند فراهم شدن زمينه‌ها و شرايط متعدّدي از قبيل مديريت صحيح در عرصه پژوهشي، پشتيباني و حمايت از نيروهاي متخصّص، گرايش نظام آموزشي به سمت پژوهش پروري، تبديل نظام هاي اجرايي به پژوهش محوري و همچنين الگوبرداري صحيح و همخوان با فرهنگ داخلي از كشورهاي موفق در عرصه پژوهش و همچنين نحوه درست هزينه بودجه پژوهشي بوده كه از ضرورت هاي ارتقاء جايگاه پژوهش در كشور است. با اين وجود تحقيق و پژوهش در كشور ما ثمردهي اندكي داشته و دامنه تأثيرگذاري و تأثيرپذيري اقدامات پژوهشي و تحقيقات علمي در كشور ما علي رغم تأكيد مقامات مسئول، چندان مطلوب نيست به طوري كه اين موضوع مورد قبول مراكز علمي، محقّقان، پژوهشگران و حتّي مراكزي است كه مجري اين پژوهش‌ها و يا بهره مند از نتايج آن هستند. حال پرسش اصلي آن است كه به چه دلايلي كشور ما با وجود برخورداري از امكانات بالقوّه در اين بخش و نيروهاي محقّق نتوانسته است در زمينه تحقيقات، گام‌هاي مؤثري را بردارد و انگيزه بسياري از نيروهاي متخصّص خود را در اين بخش تقويت كند(شيركوند، 1390). متأسفانه نهادهاي نظارت كننده و ارزياب بر امر آموزش و پژوهش توجّه جدّي به آسيب‌هاي اين مجموعه نداشته و اين مسئله مورد غفلت جدّي قرار گرفته است. به گونه‌اي كه امروزه همگان شاهد و ناظر خريد و فروش انواع مدارك تحصيلي، پايان نامه‌ها و جعل مقالات در مقياس وسيع مي‌باشيم. تحقيق حاضر تلاشي است كه با توجّه به نياز جدّي به آسيب شناسي پژوهش در كشور مي‌پردازد و ضمن تشريح وضعيّت حال به كمبودها و نقص‌هاي آن پرداخته تا متوليان و مسئولان با عنايت به آن در جهت رفع اين موانع اقدامات لازم را به كار گرفته تا وضعيّت مطلوب پژوهش در كشور فراهم شود. آنچه در اين گفتار آورده مي‌شود طرح موضوع و بيان اوّليه مشكلات و آسيب‌هاي گريبان گير پژوهش در كشور است و تأكيد اين مقاله بر معرّفي آسيب‌هايي است كه حاصل تجربه نويسنده در طول دوران تحصيل و همچنين در مقام هيأت علمي است و مي‌تواند به طور خلاصه در محورهاي زير مورد بررسي قرار گيرند. برنامه ريزي، نيروي انساني پژوهش، بودجه، مراكز پژوهشي و قطب‌هاي علمي، مسئولان و متوليان پژوهش، عوامل درون و برون سازماني، دانشگاه هاي دولتي و غيرانتفاعي، سازمان‌هاي حمايت از پژوهشگران و وضعيّت توليد علم و مقالات و غيره. لازم به ذكر است كه نگاه نگارنده به اين تحقيق از نوع كيفي بوده به طوري كه واقعيت‌هاي موجود در وضعيّت پژوهش كشور را نمي-توان تنها با تحليل داده‌ها و كميّت‌ها محاسبه كرد. مشاهده حضوري تنها دريچه‌اي است كه مي‌توان از طريق آن به واقعيت‌هاي جامعه علمي كه در آن به سر مي‌بريم پي برد. محقّق واقعي بايستي با محيطي كه در آن قرار دارد كنش و واكنش داشته باشد، مشاهده كند، گوش كند و احساس نمايد، تا با توجّه به تجربه خود رشد كرده و در طي اين تعامل درك درستي از تأثيرگذاري پژوهش بر روي فرد و اثر خود بر روي مسئله پژوهش داشته باشد. اين تحقيق حاصل مشاهدات مستقيم، تحليل داده‌ها و شخصيّت فكري و ادراكي محقّق مي‌باشد. قطعاً انديشيدن به موضوع پژوهش وظيفه ذاتي محقّق است و كساني كه در قبال اثرها و تصميمات محيط بي تفاوت هستند از مفهوم پژوهشگر و فرهيخته بودن دور شده اند.