ارزيابي مقايسه‏اي رابطه كيفيّت و خود- استنادي مجلات فارسي حوزه علوم پايه و فنّي و مهندسي در پايگاه گزارش‎هاي استنادي نشريات فارسي (PJCR)

هدف پژوهش حاضر بررسي ارتباط بين كيفيّت مجلات با خود- استنادي، و ارزيابي مقايسه‏اي اين رابطه در مجلات فارسي حوزه علوم پايه و فنّي و مهندسي در پايگاه گزارش‏هاي استنادي نشريات فارسي (PJCR) است. اين پژوهش، از نوع مطالعات علم‏سنجي است كه از روش كتاب‏سنجي و با رويكرد تحليل استنادي و با شيوه توصيفي- تحليلي انجام شده ‏است. نتايج نشان مي‏دهد ميانگين نرخ خود- استنادي در بين 6 مجله حوزه علوم پايه و 15 مجله حوزه فنّي و مهندسي داراي ضريب تأثير منتخب در سال 1389، به ترتيب برابر با 28 /47 و 58/ 61 درصد است. 52 /9 درصد از مجلات مورد مطالعه، نرخ خود- استنادي 20 و كمتر از 20 درصد و 42 /71 درصد نرخ خود- استنادي بيشتر از 20 درصد را داشتند كه نشان‏دهنده نرخ بالاي خود- استنادي نسبت به نرخ مجاز خود- استنادي در پايگاه آي. اس.‌اي مي‏باشد. با حذف خود- استنادي‏هاي مؤثر در شاخص‏هاي تركيبي و چندگانه ضريب تأثير، شاخص آني، ارزش متيو و نسبت استناد به مقاله‎هاي آنها، 49 /42 درصد از كل مجلات مورد بررسي كاهش در رتبه‏بندي جديد، 33 /23 درصد افزايش و 17/ 34 درصد بدون تغيير در رتبه‏بندي جديد بودند و 08 /37 درصد از مجلات مقدارشان به صفر رسيد، 58 /44 درصد كاهش در مقدار و 83/35 درصد بدون تغيير در مقدار بودند. علاوه بر اين، يافته‏ها حاكي از اين است كه همبستگي مثبت، مستقيم و معني‎داري در سطح 5 درصد بين تعداد خود- استنادي‏ها و شاخص‏هاي ضريب تأثير و شاخص آني مجلات وجود داشت و علي‏رغم همبستگي از نوع ضعيف بين تعداد خود- استنادي‎ها و ارزش متيو، رابطه معني‏داري بين اين دو شاخص وجود نداشت. علاوه بر اين، بين تعداد خود- استنادي‏ها و نسبت استناد به مقاله‏هاي آنها همبستگي از نوع منفي و عدم رابطه معني‏دار بين اين دو شاخص مشاهده شد. با توجّه به ميانگين نرخ خود- استنادي 43/54 درصد در مجلات مورد بررسي، مي‏توان چنين استنباط كرد كه اين ميزان در اين مجلات به نسبت بالاست و اگر اين مجله‏ها براي حضور در گزارش‏هاي استنادي نشريات مؤسّسه تامسون رويترز مورد بررسي قرار گيرند، هيچ كدام از آنها جواز حضور در اين گزارش را نخواهند گرفت. از طرفي از نتايج چنين بر مي‏آيد كه خود- استنادي باعث افزايش مصنوعي شاخص‏هاي چهارگانه مورد مطالعه پژوهش حاضر شده است و اين نرخ را به طور نامتعارفي بالا برده ‏است كه در نتيجه جايگاه واقعي مجله به خوبي نمايان نيست، براي همين پيشنهاد مي‏شود كه براي ارزيابي اثربخشي علمي مجلات، سقفي براي ميزان خود- استنادي در نظر گرفته شود؛ شاخص‏هاي بررسي كيفيّت مجلات براي مقايسه منصفانه‏تر مجلات، بدون خود- استنادي محاسبه و به كار برده شود و معيار و سنجه‏اي همانند ايجين فكتور مؤسّسه اطّلاعات علمي و يا شاخص اس. جي. آر پايگاه استنادي اسكوپوس در گزارش‏هاي استنادي نشريات فارسي پايگاه استنادي علوم جهان اسلام قرار داده شود.